Oíndo Auden segundo Seamus Heaney

En 1987, o poeta Seamus Heaney publicou o artigo “Sounding Auden” na London Review of Books. A revista recuperou hai pouco este ensaio no que Heaney explora a relación entre o tipo de autoridade poética que W. H. Auden buscaba e logrou e o que se pode describir como a súa música poética. Un asunto que nos parece de importancia abonda na situación actual do xénero poético como para deternos a glosalo aquí. Dado que consideramos necesaria unha defensa da concepción da poesía como representación, o papel dos elementos sonoros na poesía e o seu efecto resulta fundamental. A poesía na súa materialidade, como representación ligada aos esforzos relacionados coa eufonía e a eurritmia, ou coa súa buscada ausencia, coa orde das palabras, co ton, a altura e o nivel da dicción. As anáforas, as aliteracións e a literalidade da poesía. Mesmo no nivel mínimo da articulación fónica, a poesía é algo material.

Por “autoridade poética”, Heaney entende os dereitos e o peso engadido a unha voz non soamente pola súa relación coa verdade do dito senón tamén como unha virtude da súa tonalidade. Un tipo de oscilación sonora que consegue chegar á fondura auditiva e, a través dela, a “outras partes da nosa mente e natureza”. Por música poética hanse entender os maiores ou menores efectos de linguaxe describibles e a forma pola que se consegue e se mantén unha tonalidade determinada.

Son e experiencia

A poesía pódese considerar, fundamentalmente, unha cuestión de son e do poder do son para vencellar a mente e as percepcións do corpo dentro dunha complexidade acústica. Por outra banda, segundo Heaney, a poesía tamén é unha cuestión de lograr significados apropiados e verdadeiros que acaden o asentimento mediante a disposición e interrogación da experiencia:

“De feito, moitos poemas —incluídos os de Auden— constitúen unha irredutibilidade temporal contra a confusión debida á inclinación da mente a aceptar ambas as concepcións da función da poesía malia a súa potencial e mutua exclusividade.”

Desa maneira, Heaney enuncia un dos dilemas meirandes da obra de Auden, o da relación entre poesía e verdade. Dilema que atravesa gran parte da literatura moderna cando menos desde Goethe. Da relación entre poesía e verdade trata o poema “Orfeo” e un dos seus antecedentes, “A escolla”, de W. B. Yeats.

A argumentación que emprega Auden para distanciar poesía e experiencia baséase precisamente no material poético sonoro:

“[…] os elementos do poema que non se orientan á experiencia verbal son traducibles ata certo punto: as imaxes, por exemplo, os símiles e as metáforas, que xorden da experiencia sensorial.”

Mais “non se poden traducir o son das palabras nin as súas relacións rítmicas e todos os significados e asociacións que dependen do son, coma as rimas e xogos de palabras”. (W. H. Auden, El arte de leer)

Beleza e verdade

Tamén afirma que “Queremos que un poema sexa fermoso, é dicir, un paraíso terrenal verbal, un mundo atemporal de puro xogo que nos dea pracer precisamente polo seu contraste coa nosa existencia histórica.” Iso que queremos, abofé, se é completamente indulxente, levaría a poesía á autodecepción —de aí o contravalor entre verdade e beleza. Por ese motivo, Auden engade que “un poeta non nos pode achegar unha verdade sen introducir na súa poesía o problemático, o doloroso, o caótico, o laido”.

Senso e son

Pola súa banda, Heaney faise a pregunta de como responder á cuestión do valor da poesía en xeral e da poesía de Auden en particular. O valor da poesía ten que ver cos valores relativos que vencellan o senso do poético e o son do poema. Ten que ver con como imos responder a pregunta que o propio Auden se fai no seu breve poema “Orfeo”:

“¿Que agarda o canto?” “¿Quedar engaiolado e ser feliz, / Ou, sobre todo, saber que é a vida?”

A insatisfactoria solución que dá Auden a semellante dilema, a famosa corrección que fixo do último verso da penúltima estrofa de “September 1, 1939” que di “We must love one another or die,” [Debemos amar os outros ou morrer,], cambiando “or” [ou] por “and” [e], pódenos suxerir unha resposta rápida: o canto espera ser “feliz” e posuír o coñecemento da vida. Mais, segundo Heaney, chegar a esa a conclusión dun xeito rápido e simplista furtaríanos o pracer de inquirir na fábrica da poesía mesma.

A orixinal voz de Auden non se pode predicir porque é absolutamente axeitada:

“O que dificulta que o poeta non minta é que, en poesía, os feitos e as conviccións deixan de ser verdadeiros ou falsos e se converten en posibilidades interesantes. O lector non ten por que compartir o que se di nun poema para gozar del; consciente diso, o poeta séntese constantemente tentado a utilizar unha idea ou unha crenza, non porque a considere certa senón porque percibe nela posibilidades poéticas interesantes. Se cadra nin sequera sexa necesario que crea de verdade nesa idea […]” (W. H. Auden, El arte de leer)

Promesas ilusorias

Ao cabo, a súa obra representa aquilo no que a súa perspicacia insistiu desde o comezo: a necesidade de escapar do habitual, de fuxir do dado, sobre todo, esa insistencia na necesidade dos actos de autoliberación cando están expostos á unha promesa ilusoria e definitiva.

Os poetas cun firme senso de si mesmos e da súa arte reaccionaron no pasado equilibrando a presión de xeitos variados: con terapéuticos ensaios autobiográficos coma “The Prelude”, de William Wordsworth, ou “In Memoriam”, de Alfred Tennyson; con lamentos meditativos coma “Dover Beach”, de Matthew Arnold; cunha proxección do glamour revolucionario do eu en “Ode to the West Wind”, de Percy Bysshe Shelley, ou cunha procesión da súa petrucia autonomía en “The Tower” [“A torre”, de W. B. Yeats; existe tradución galega inédita de Carlos Lema.].

Auden, segundo Heaney, soa dun xeito parecido ao resultado de consultar un índice de motivos. O rat-a-tá-tá  do movemento dos poemas de Auden, a semiprofesoral expectación coa que manexa unha alusión á fuxidía mudanza do ceo en Horacio sen convertela en algo premeditado, a maneira de falar sen utilizar un contexto que pretenda ser oracular, a ascensión gradual a un ton lixeiro referíndose a unha ocasión solemne… todo iso provén da intelixencia estratéxica de Auden, unha mostra pequena de como chega a controlar a materia poética.

Bibliografía

Auden, W. H., Collected Poems, edición de Edward Mendelson, Nova York: The Modern Library, 2007.

————, El arte de leer. Ensayos literarios, edición de Andreu Jaume, tradución de Juan Antonio Montiel, Barcelona: Lumen, 2013.

Auden, W. H., e Yeats, W. B., “”Orfeo”, de W. H. Auden, e “A escolla”, de W. B. Yeats”, tradución de Carlos Lema, https://euseino.org/orfeo-e-a-escolla.

Heaney, Seamus, “Sounding Auden”, London Review of Books, vol. 9, nº 11, 4 de xuño de 1987.

[Este artigo ha continuar proximamente nunha segunda entrega en euseino.org.]