“O filósofo e o literato (e 3)”, por William e Henry James

A Carta Postal

Pódense ler estes envois como o prefacio dun libro que endexamais escribín. […]
Xogamos a carta postal contra a literatura, a inadmisible literatura.
—Jacques Derrida—

Tarxeta postal da casa de Henry James vista desde a praza da Igrexa.

Con esta terceira entrega rematamos a publicación da selección da correspondencia entre os irmáns William e Henry James. Despois da primeira e segunda entregas (“O filósofo e o literato, 1”, “O filósofo e o literato, 2”), nas que se recollían as cartas do filósofo ao escritor, nesta derradeira publicamos tres cartas de Henry nas que o novelista defende a súa concepción da literatura: “Na miña contorna, non vexo por ningures que se practiquen ou se imaxinen as cousas que, para min, constitúen a cerna do interese por escribir unha novela. E, así e todo, o que ti suxires consiste precisamente en sacrificalas alí onde abrollan. Iso proba a distancia que separa e os camiños diverxentes que tomaron —con moita naturalidade e corrección!— as nosas respectivas carreiras intelectuais.”

Iso non significa que Henry non deixe de afirmar: “Resumindo: desde un punto de vista filosófico, estou ‘contigo’ case ao cen por cento. Agardo que o teñas presente e que, en liñas xerais, me entendas.” O narrador escribe sobre a obra filosófica do seu irmán e, concretamente, sobre Pragmatism: A New Name for Some Old Ways of Thinking, un dos seus libros máis importantes.

A tradución destas cartas fíxose a partir de The Letters of Henry James, edición e selección de Percy Lubbock (Charles Scribner’s Sons, 1920).

Traducidas do inglés por Uxía Felpeto como parte do Programa de Edición para Persoas Voluntarias realizado na Fundación Euseino? Tradución revisada e corrixida por Cecilia F. Santomé. Selección das cartas feita por Fernando González Gandára.

Sección coordinada e editada por Cecilia F. Santomé.

♦

De Henry a William James

En Lamb House, Rye¹, a 23 de novembro de 1905

Non é que lle dedicase moitos días a escribir despois da carta que lle mandei Aleck e antes da que lle mandei a Peggy. O caso é que, esta noite, decidín que non podo seguir dilatando deste xeito horrible responder como merece a túa liberalísima misiva do 22 de outubro (esa na que me achegabas outra chea de tenrura de parte de Aleck), por moito que leve todo o día metido na casa sen dar un triste paseo, escribindo sen descanso, e agora sexan as 11 da noite e estea bastante mallado.

De todos os xeitos, heille escribir a Alice por un conto —débolle unha carta a ese ídolo eterno meu, razón de máis para escribirlle—. Faime o favor de dicirlle —con todo o meu cariño— que non é que me teña moi contento e que llo había facer notar doutra maneira que non fose este longo e frío silencio meu de non ser pola presión por escribir á que me vexo sometido e que me impide dedicarlle tempo ao correo. Pero, como xa me foi pasando o cabuxo, prégoche que lle digas a Alice que a primeiriña carta que escriba será para ela. Iso si: que non se lle ocorra mandarme unhas letras —nin en soños!— antes de ter noticias miñas.

Dáme moito gusto e reconfórtame poñerme a cavilar no esplendidamente que todos vós me estades saíndo —sobre todo, Harry e Bill, ademais de Peg e Aleck, que leva a dianteira. E que dicir de Alice e mais de ti…—. Lévovos no peto da miña alma e remexo en vós —un por un ou por separado— e fágovos tinguilear e ruxicar e repenicar, pois a sensación que me dades é de gozar dunha inmensa e moi sólida (para os meus estándares) fortuna. Alégrame moitísimo —dillo con todo o meu cariño— a noticia dese traballo tan excelente que conseguiu Bill e devezo por coñecer un chisco máis sobre el. En todo caso, dille que estou desexando que cheguen as vacacións para que veña para aquí; oxalá me decatara antes da situación na que se atopa Harry. Pero, aínda así, confío en que veña.

Agardo ser quen de artellar —en resposta ao que me escribiches sobre a túa lectura de Golden B. [The Golden Bowl, 1904]— algún textiño de ficción de natureza insólita que satisfaga a un irmán en letra maiúscula coma ti pero —permíteme que che diga, meu querido William— xa me amolaría que che gustase e que acabases meténdoo no mesmo saco que outras cousas actuais que che oín chufar e que preferiría que me enterrasen coma un can antes que escribilas. Con todo, heiche escribir ese libro, e heino facer seguindo o raio de método do “dous máis dous son catro” no cal se basea toda a marfallada que nos rodea, para logo descender á miña deshonrosa tumba e dedicarme á arte do lapis de grafito no canto de á arte do pincel (nótese que estiven lendo Balzac). Pero, falando en serio, éche demasiado tarde xa e estou demasiado canso para darche unha opinión sobre este asunto máis alá de dicir que, coma sempre, lamento saber que vas ler algo meu e que sempre albergo a esperanza de que non o fagas. É coma se a túa propia constitución che impedise “gozar” da súa lectura e te obrigase a velo desde un punto de vista tremendamente alleo ao meu cando o escribín e ás condicións das que —de xeito inevitable— se desprende. De maneira que parece que nunca che chega esa serie de intencións que xustifican para min a súa existencia e que asumes que a vida e os elementos que constitúen a súa trama se desvían do camiño da felicidade, pois non presentan unha analoxía —imposible, por outra banda— coa vida en Cambridge.

Na miña contorna, non vexo por ningures que se practiquen ou se imaxinen as cousas que, para min, constitúen a cerna do interese por escribir unha novela. E, así e todo, o que ti suxires consiste precisamente en sacrificalas alí onde abrollan. Iso proba a distancia que separa e os camiños diverxentes que tomaron —con moita naturalidade e corrección!— as nosas respectivas carreiras intelectuais. O que non quita que te lea enfeitizado e que, hai tres semanas, pasase tres ou catro días en Brighton con Manton Marble² e que, ao ver que tiña por alí moitos dos teus últimos artigos e discursos, me dese tempo de ler unha boa presa deles —pois tiña marxe polas mañás, que botaba no cuarto mentres tomaba o almorzo e o xantar, segundo é costume nesa casa— e que me entrase gana de pedirche solemnemente que me envíes algúns dos que tantas veces vin estando en Irving Street e que lle mandas a calquera menos ao teu irmán. Daquela non tiña tempo para lelos. Resumindo: desde un punto de vista filosófico, estou “contigo” case ao cen por cen. Agardo que o teñas presente e que, en liñas xerais, me entendas.

Por certo, hai dous libros —un deles, de ficción— polos que acepto que tu raffoles³ canto queiras, posto que eu tamén o fixen: “Utopía” [A Modern Utopia, 1905], de H. G. Wells, e mais o seu Kipps. “Utopía” paréceme extraordinaria —e non só polo seu descaro—, e Kipps é unha pequena xoia. Se aínda non os liches, faino. Sobre todo, Kipps.

Hai outro asunto que non podo deixar de mencionar do orgulloso que estou do favor que me fixen e lle fixen a Lamb House e ao meu xardín ao levar o invernadoiro da parede vella que hai xunto da casa —no xardín traseiro— e colocalo nun sitio mellor, contra o muro que dá á rúa. Dese xeito, devolvinlle ao xardín dianteiro o espazo liberado para que se manifeste en toda a súa inmensidade e fermosura.

Ala, veña! Deséxoche boa noite con cariño.

Sempre teu,

Henry

En Lamb House, Rye, a 17 de outubro de 1907

Meu queridísimo William:

Ao que parece, fun seguindo bastante ben o que fixeches este verán, ás caladiñas e con gran alborozo, grazas ao que Bill me contaba mentres non marchou e ás marabillosas e abundantes novidades que sobre o mesmo me fixestes chegar ti e mais Alice directamente. E, véndote tan rebulideiro e presto para rebulir, tan liberado e libre de cadeas para facelo, ademais de tremendamente prolífico e tan desbordante aínda, só podo colixir que che van ben as cousas. A túa visita anual á vila de Keene Valley⁴ —que nunca verei cos meus ollos— e as referencias que a ela fas —como a desta noite— aguillóanme e case me meten a ansia —ou, mellor dito, a amargura da envexa— no corpo. Pouco hai na miña vida que se imite ao espírito de Keene Valley.

Así e todo, subín ata Escocia hai un mes para pasar cinco días no extenso predio de caza de John Cadwalader⁵ (o de Nova York) en Forfarshire, que lle alugan como parte dos dominios de Lord Dalhousie, un auténtico principado. E alí, gozando dun tempo absolutamente delicioso, puiden saborear brevemente pero con intensidade as bondades dos páramos e as montañas, que aquel aire e dez millas de andaina entre a braña ladeira arriba e abaixo para xantar canda os cazadores me serviron en bandexa. Foi unha experiencia deliciosa.

Mágoa que iso sexa xa cousa do pasado e que agora estea “asentado” aquí, deo volente⁶, e teña por diante unha boa temporada de recollemento e traballo urxente, na época do ano que máis me presta neste sitio polo moito que me axuda a concentrarme (e, para min, il n’y a que ça!)⁷. Iso vaime manter a flote —espero— ata finais de febreiro, que é cando conto con subir para Londres ata mediados de maio, sen máis. De aquí en diante, acabáronse as viaxes fóra (se Deus quere)!

Por que raio non che escribín despois de ler o teu Pragmatism? Que me privou de facelo? Non che podo dicir, como non fose o feitizo que me causou o propio libro, tan interesante e cativador, e que me fixo somerxerme nel cunha mansedume e unha entrega que calquera reacción —mesmo un aviso de recibilo— soaría case a discrepancia ou a vía de escape. Así que me entreguei á reflexión sobre ata que punto levo toda a vida entregándome inconscientemente ao pragmatismo, igual que monsieur Jourdain⁸. Tes toda a razón do mundo, así que estiven estudando unha manchea de actualizacións túas sobre a cuestión no American… Journal of Psychology?, do que o teu devoto e lector voraz Manton Marble me forneceu —como fai sempre que llo pido—. Ler ese libro foi o acontecemento entre os acontecementos do meu verán. E, falando diso (dos libros): emocióname tremendamente que digas que lle liches fragmentos da miña American Scene —espero que Bill che fixese chegar sen maior problema o exemplar da edición inglesa— á señora Bryce e que, dese xeito, lles concedeses unha proba do mérito que para ti teñen. Abofé, dáme un gusto que non vexas que lle concedas a toda ela a categoría de “cousa köstlich⁹” e que digas que como tal hai que lela e valorala realmente; mais tamén me fai lembrar o moito que lamento e me doe que o destino me impedise —semella que agora de xeito definitivo— levar a termo o meu plan e preparar un segundo volume que incluíse máis impresións para engadirlle ás anteriores. Pois claro que o tiña planeado. O segundo volume ía tratar o tema —e as miñas múltiples impresións sobre o mesmo— desde varios puntos de vista, levaría outras fotografías a maiores… En resumo: sería unha proposta de máis mérito. Pero non estaba de ser…

Estouche escribindo metido na noite, tempo morto e infeliz, mentres bate a choiva contra o tellado e o vento dá nas chemineas. Ai, ese Cambridge onde non ventea e onde non hai cancelas! Choyez-le!¹⁰ Dille a Alice que isto “tamén vai para ela”, pero que poida que reciba ela máis noticias do teu e do seu incondicionalmente

Henry

En Lamb House, Rye, a 31 de outubro de 1909

Meu queridísimo William:

Hai moito xa que me foron chegando misivas de todos vós, cousa que agradecín pero á que non correspondín. Primeiro, heime centrar en dúas túas que teñen un especial mérito para min (e que me enviaches desde Cambridge e Chocorua, respectivamente), sen contar as secuelas pintorescas desde Franconia, as postais con tintura outonal etc. que recibín hai non sei cantos días. Deixo á marxe tamén unha digna de admiración que me mandou Harry e outra exquisita asinada por Bill, ás cales me dedicarei máis tarde con todo o meu afecto —díllelo, que non teñan dúbida—. A iso hai que engadirlle a recepción —moito máis recentemente— do teu arriscado último libro, no cal me mergullei de inmediato e que devorei con certa ansia ata quedar a cincuenta páxinas do final —un número estupendo que marca onde me detiven esta noite—, de aí que me poña tan tarde con esta carta. Resúltame dun interesante que emociona, exultante e brillante. Admiro profundamente a túa suntuosidade e poderío. O xeito en que armas a túa defensa —pois moito me parece que é no que te centras— faime vibrar todo o que son capaz de vibrar a día de hoxe sen que haxa polo medio un motivo romántico. E a esa defensa me entrego a fondo, sen reservas e —permíteme que o diga— case que con intelixencia. Non me resultas nin de lonxe tan difícil como, de seguro, difícil llelo pos aos teus críticos. É evidente que estás gañando unha batalla importante e que importante será a fama que che reporte.

A xulgar polas túas cartas, conseguiches pasar un verán alegre e sen preocupacións. Nelas, percibo con arroubo —e espero non enganarme— unha especie de inmunoloxía comparativa entre o terrorífico íncubo humano, a espantosa falacia ad populum de antes e os teus sacrificios infrutuosos por ese demo de Moloch. Oxalá esa redención luminosa medre sen parar e, canda a ela, o teu benestar físico e persoal, a túa autonomía e o teu dominio de ti mesmo. E que sexa para ben. Amén, amén! (espero que isto non sexa motivo de burla para Alice…).

1 de novembro. Onte á noite, deixei isto e fun para a cama; agora, aproveito para engadir algún comentario máis logo dun día gris, sen vento e —vaia milagre— sen chuvia malia que o ceo estivese moito para chover, que tivo unha interrupción máis ben triste en forma de visita dunha persoíña de Nova York [que] me roubou unha ou dúas horas antes da miña colación vespertina —durante a cal contaba poder rematar The Meaning of Truth¹¹—. Con todo, avancei moito desde a antedita merenda, e fíxeno con renovadas ansias de papalo todo.

Seguramente, ti fagas da filosofía algo moito máis interesante e vivo que ningún outro antes. E falo dun xeito verdadeiramente creativo e indestrutible, e, grazas a iso, todo canto escribes intervén na miña mísera consciencia creativa, na miña visión artística e aspiracións mediante a súa extraordinaria capacidade de provocar, a potencia da súa aplicación e a súa inspiración. Dou grazas ao poder divino —que é como darchas a ti!— por unha filosofía oportuna, doada de asimilar e de relacionar, que estea conectada co resto da vida intelectual dun outro xeito e sen mesturar allos con bugallos. En resumo, meu querido William: paréceme que esta colección de artigos que compoñen a túa última obra —e que eu xa lera por separado antes— produce un efecto acumulativo exquisito e encantador e, por dicilo dalgunha maneira, che ha axudar a consagrarte. Pola miña banda, coido que a Pragmática queda así blindada. Un apoio que agardo que faga moito pola devandita causa!

Aínda que non me resulta menos inspirador —xa postos— o informe que inclúes na túa fermosa carta do 6 de outubro, desde Chocorua, sobre Alice e a vosa prole —en particular, sobre Bill e Peggot—, e que vén confirmar o que eu xa observara no Fillo e que bota luz sobre a Filla… Fixen o firme propósito de escribirlle a ela directamente e pregarlle que me envíe unha carta.

Ai! Douche outra vez as boas noites. Voan os meus pensamentos cara á distancia onde te atopas, batendo as ás desconsolados por acadar o obxectivo, coa esperanza de que o outono de Cambridge veña fermoso e cheo de saúde para ti. Tárdame tanto Alice que me pregunto se nalgún momento antes de que chegue o Nadal poderá facer un oquiño para que eu vexa un pouco como lle vai agora que se desafixo da escritura. Ai, se puideses saír o verán que vén o que non saíches estes dous anos…! Esta casa sería máis que nunca a túa fortaleza, o teu tempo, o teu cuartel xeral!

Mándovos unha aperta a todos e, en particular, envíolle todo o meu cariño á señora Gibbens.¹² O teu irmán que te quere máis ca ningún,

Henry James

[1] Lamb House é a casa na que Henry James viviu en Inglaterra desde 1897 ata 1916, ano da súa morte.

[2] Manton Marble foi un xornalista estadounidense. Fundou o New York World e editouno durante uns anos.

[3] No orixinal, emprégase o termo francés “raffoler”, que podería traducirse como “tolear”. Aquí, introdúcese conxugado para manter o xogo idiomático.

[4] Keene Valley é unha vila do condado de Essex, en Nova York.

[5] Nome dun célebre avogado estadounidense.

[6] No orixinal, “D. V.”

[7] En francés, tamén no orixinal. “Para min, iso é o único que conta!”

[8] Monsieur Jourdain é o protagonista da comedia de ballet de Molière Le bourgeois gentilhomme.

[9] “Exquisita, deliciosa” en alemán.

[10] Reprodúcese aquí o orixinal en francés. “Coidádeo!”

[11] Obra publicada por William James en 1909. A ela se refire Henry James cando fala dunha lectura que o ten fascinado.

[12] Refírese á súa irmá política, Alice James, de solteira Alice Howe Gibbens.