“Decálogo da novela”, por Alberto Lema

Cidadá a loitar cunha nevarada mentres anda por Manhattan, Nova York, o 10 de febreiro de 1969. Fotografía tirada durante o traxecto dun funcionario do Servizo Meteorolóxico Nacional (EUA) en obrigas oficiais.

Realidade, ficción, mentira, verdade. Contra o que dicía o filósofo de Friburgo, cómpre saír da casa, non quedar no limiar. Eis a función da novela segundo Alberto Lema. A linguaxe que nos pode facer libres non está dentro, se cadra está fóra. O ser humano ten que saír fóra da protección da linguaxe, saír á realidade. O autor de Pazo de inverno faino. Mesmo se arrisca a andar no medio da tempestade, do ruído e a furia dos que lle negan á literatura a súa potencia. Pois, ¿paga a pena tentar comprender algo se non o comprendemos todo? Debrúzase así un cacho de realidade coa que batemos: ¿filosofía do encontro? Precisamos unha novela para a xente que está viva, para tropezar con ela, mancarnos e sandar. Para andar pola nevarada, pola treboada que toda literatura de seu é.

Sección coordinada e editada por Iván García Campos.

♦

¿Escribir desde fóra?

1) Les mots. As imaxes abáfannos. Son tantas, que a súa multitude gratuíta non pode ser banal: agochan un plan secreto contra nós. Acadar a beleza das palabras esíxenos un esforzo. A ese tránsito chamóuselle durante séculos cultura e ten as chaves da nosa servidume e, por tanto, da nosa liberdade. As imaxes non liberan. Asombran e fan ruído. Se somos humanidade é por obra e graza da linguaxe, e a lingua sempre conta algo. A paciencia de contar chámase literatura.

2) Anxo exterminador. Á narrativa contemporánea non lle gusta saír da casa e quen le sempre acaba sentando no sofá do salón de quen escribe. Demasiada confianza. Fóra vai frío, chove, quenta o sol de máis. Acontecen traxedias. Para que imos abrir esa porta? Ese medo ao exterior, á desorde do real, convídanos a exploralo. A novela faise fóra e quen escribe pregunta polo nome das cousas que ten a man. Fai visible o visible.

3) Totalitario, non autoritario. Como nas pinturas de Lascaux, ¿por que non trazamos completamente a silueta dese animal que tanto desexamos, e tememos, ao que chamamos realidade? Ás veces, para representalo abonda co debuxo, non fai falta nin pintar. Arrepíanos a magnitude do descoñecido e intuímos que endexamais imos dar enxergado a feitura da catástrofe na que vivimos. Pois, ¿paga a pena tentar comprender algo menos que todo?

4) Crítica da ficción dialéctica. Desde Apuleio, na novela aparece de súpeto un cacho de realidade que nunca antes viramos no libro. Así, a literatura só pode avanzar cara ao non literario. O non literario resulta sempre monstruoso e ha ser incomprendido como proba definitiva da súa autenticidade. O resto é repetición ou barroco.

5) Verum non verba. Na novela todo debe acontecer coma se fose mentira. A través da mentira da ficción, o lector pode acceder a un maior coñecemento da verdade das cousas. Ora, a ficción, coma a metáfora, pode estar ao servizo da mentira. O pacto coa verdade será a nosa única obriga.

6) Diglosia e texto. A obsesión editorial e nacional coa corrección da lingua literaria é outro síntoma da nosa ansiedade ante a desaparición do idioma. Desconfiamos tanto da saúde da criatura que a abrigamos sempre de máis, tanto que os veciños case non a dan recoñecido cando a ven pasar pola rúa.

7) O galego de Schrödinger. A mirada do outro produce sempre exotismo e acabamos por asumila e por non ser quen de mirarnos cos nosos propios ollos. Nese retrato alleo somos decote brétema, carballo, gallegos. Xa uns cantos antes ca nós responderon á mesma pregunta: ¿que fan os galegos cando non os miran? Eles son os devanceiros.

8) Postmodern/Postmortem. ¿Pódese escribir fóra do noso tempo histórico? A lei do valor ensínanos que non existe un fóra, e que dentro dura tanto como a nosa mirada. O novelista non fai truco ningún, como moito, expón o código fonte e desespera ante o silencio do público. Pero non é máis libre quen goza das súas cadeas.

9) Cabodano. A nostalxia sedúcenos e préstanos a súa voz (elexía) que forma parte do noso culto nacional á morte, á extinción. Mais nós viñemos despois do final das utopías e a nosa primeira obriga é chegar a un presente que queremos descoñecer porque nos aterra. Precisamos unha novela para os vivos, un mapa da desfeita contemporánea.

10) Ética. Ao escritor ser Ninguén axúdalle a tensar o arco.

♦