As primeiras autoras

En 1690, Madame d’Aulnoy publica en París unha novela titulada l’Histoire d’Hippolyte, Comte de Duglas, na que insire «L’Ile de la Félicité», recoñecido como o primeiro conto de fadas literario. Decontado, aparecen outros contos de diferentes autores, que publican os seus relatos normalmente baixo a forma de escolmas. O conto de fadas convértese axiña nunha moda que se espalla nos salóns mundanos e na Corte parisiense ao longo da década derradeira do século XVII.

A historia e a crítica literarias, ata o comezo do século XX, soamente lembran dese período o nome de Perrault. Así e todo, os contos de fadas foron escritos maioritariamente por mulleres que, co pano de fondo da “Querelle des Anciens et des Modernes”, participaron na constitución dun xénero que se había converter no soporte privilexiado da escritura feminina en procura de recoñecemento.

Madame D'AulnoyLes Histoires sublimes et allégoriques d’H.-J. de Castelnau de Murat

Existe, entón, unha correlación entre o conto de fadas e a escritura feminina, sobranceiramente no que se refire á emerxencia da muller-autora na segunda metade do século XVII. De por parte, a importancia do xénero do conto de fadas acrecéntase de considerarmos que estivo implicado na polémica entre antigos e modernos (“Querelle des Anciens et des Modernes”, 1687) que supuxo a renovación dos cánones clásicos da forma literaria, enfrontando nomeadamente a Boileau e a Perrault. O abandono dos modelos ríxidos do clasicismo significou o comezo do espallamento da literatura ao conxunto da sociedade.

Realizábase dese xeito un cambio de paradigma, xa que, a partir dese momento, a tradición oral de orixe popular entra a formar parte da literatura; xurdindo ademais a noción de orixinalidade, ata daquela non valorada debido ao influxo da forma literaria clásica, como un dos criterios que en diante habían dominar a escritura literaria.

O acceso das mulleres ao estatuto de escritoras está, pois, relacionado co cultivo do conto de fadas e co feito de ser este xénero literario un dos renovadores do canon polo seu papel fundamental na incorporación da tradición oral na literatura escrita. A aparición do xénero do conto de fadas inscríbese no cultivo da escritura por narradoras que, influenciadas polas novelas da xeración anterior, se entregan á narración novelesca centrada nos sentimentos. Esta proximidade da novela e do conto de fadas ten que ver coa inclusión de contos de fadas no texto das novelas, fenómeno que está nas orixes da formación deste último xénero literario. Outra característica común ao conto e á novela da época é a preeminencia, nos dous xéneros, de mulleres escritoras; de feito, o xénero novelesco, que se espalla durante a primeira metade do século XVII, pertence maioritariamente á denominada literatura feminina “afectada” ou escritura do sentimento.

Entre estas escritoras precursoras do conto de fadas, cómpre salientar a Mesdemoiselles Lhéritier (1664-1734), Bernard (1662-1712), de La Force (1650-1724) e a Mesdames d’Aulnoy (1650-1705) e de Murat (1670-1716), que publicaron a súa obra durante a derradeira década do século XVII.

A retórica do conto de fadas feminino asóciase decote co seu valor pedagóxico, co marabilloso e coa lección moral dos contos; pola contra, o argumento da pedagoxía moral está inxustificado, xa que, no contexto da superación da estética literaria clasicista e no do acceso das mulleres ao estatuto de escritoras, o conto de fadas adquire outra funcionalidade. Trátase, en efecto, dunha retórica que, para as mulleres escritoras do século XVII, representa un medio de evitar a censura ao denunciar a hexemonía da razón instrumental masculina sen asumir o discurso dominante, centrado nunha idea restrictiva do racional. O recurso á retórica do fantástico, con figuras coma a da fada, cuestiona a vontade de verdade e a súa conseguinte aplicación ao saber e á dominación como funcións únicas do pensamento racional.

Caleidoscopio dos contos, 3

En 1862 o artista frances Gustave Doré, gravador, debuxante e escultor, ilustra para a editorial Hetzel os Contes de Perrault. A publicación inclúe corenta e unha ilustracións minuciosas. Sabedor de que non era preciso aumentar o efecto inquietante do texto, logrou unhas fermosas imaxes cargadas de expresividade; nas que ás veces recorre ao primeiro plano (Carrapuchiña e o lobo na cama, o ogro inclinado sobre as súas fillas).

Gustave Doré (Estrasburgo, 1832-París 1883) publicou a primeira ilustración con 15 anos. En 1862, viaxou co Barón Davillier. Ao ano seguinte, ambos os dous publicaron unha serie de crónicas, nas que tamén se referían a Galicia, que se incluiron na colección Le tour du Monde. Ilustrou, entre outras obras literarias, O corvo de Edgar Allan Poe, Gargantúa e Pantagruel de Françoise Rabelais, A divina comedia de Dante e O Quixote de Cervantes.

O pase de diapositivas require JavaScript.

Caleidoscopio dos contos, 2

Cabinet des fées

Os cento vinte debuxos incluídos nos corenta e un volumes de Cabinet des fées (1785-1789), reunidos polo chevalier Charles-Joseph de Mayer (1751-1825) a partir da recompilación de corenta “contadores de historias” (Perrault, Madame d’Aulnoy e Jean-Jacques Rousseau, entre outros) representan unha evolución no mundo da ilustración. Cada volume vai acompañado de tres gravados realizados por Clément-Pierre Marillier (1740-1808).

Gran de millo

Posteriormente, no periodo do romantismo, o uso da xilografía permitirá xustapoñer texto e imaxe na mesma páxina. Un exemplo disto é a edición de Curmer dos Contes du temps passé (1843) que, aplicando a modalidade do gravado integral en cobre de texto e ilustración, inclúe a imaxe en todas as páxinas, ofrecendo dese xeito dúas lecturas paralelas.

Curmer

Cabinet des fées publícase en Ámsterdam a véspera da Revolución, reunindo os contos do século anterior e seguindo a tendencia das grandes coleccións que aparecen por subscrición durante o século XVIII. Mayer persegue dous obxectivos esenciais: salvagardar os contos que están en perigo de esquecerse e fornecer ás xeracións futuras modelos e fontes de inspiración. A escolma tamén selecciona e xerarquiza, pois deixa de lado os contos libertinos e, entre os autores escollidos, Perrault ocupa o primeiro lugar.

Caleidoscopio dos contos, 1

Puss-in-Boots-1695Antes de que Charles Perrault publicase os seus famosos Contes du temps passé en 1697, o napolitano Giambattista Basile recolleunos da tradición oral. Basile serviu como militar e durante as súas viaxes recolleu historias da tradición popular recompiladas no libro titulado O pentamerón. O conto dos contos, publicado postumamente en dous volumes entre 1634 e 1636. Igual que o Decamerón e As mil e unha noites, o libro emprega unha estructura narrativa que vai encadeando as historias.

En tempos de Perrault, a ilustración limítase a ser o frontispicio xenérico e unha viñeta ao comezo de cada conto. A imaxe non compite co texto nin pretende resumilo senón que encarna ao conto do que é emblema. Co emprego da xilografía a imaxe intercálase no texto, ofrecendo deste xeito unha lectura paralela. Este esquema perdura ata finais do século XVIII.