Na historia do libro ruso, Iván Bilibin (1876-1942) foi o primeiro en conseguir sintetizar os principios da pintura e os das artes gráficas impresas. Para a evocación das paisaxes que ilustran os contos rusos, Bilibin asocia un compoñente decorativo e simbólico, independente do suxeito da ilustración propiamente dito, servindo de pano de fondo, e outro compoñente, que sitúa o decorado específico da historia. Esta asociación caracteriza o estilo moderno, tanto ruso coma occidental.
Iván Iakovlevich Bilibin foi influenciado pola obra do pintor Viktor Mikhailovich Vasnetsov (1848-1926), membro da Academia Imperial de Artes, especialista en temas históricos e mitolóxicos.
Bilibin compaxinou os estudos de dereito cos de arte, ingresando na Escola da Sociedade para o Avance das Artes. Como parte da súa formación, viaxou a Munich e alí foi onde entrou en contacto co modernismo centroeuropeo do Jugendstil, inspirado no movemento Arts&Crafts británico e as Ukiyo-e (estampas producidas no Xapón entre os séculos XVII e XX).
De volta a súa cidade natal, San Petersburgo, Bilibin continuou a súa formación no estudo do pintor realista Iliá Repin (1844-1930). A revista Mir Isskusstva encargoulle unha serie de debuxos para un dos seus números. Pola súa banda, o Departamento de Producción de Documentos de Estado louvou esas acuarelas e contratou a Bilibin para ilustrar unha edición dos Contos rusos recompilados por Aleksandr Afanásiev.
Os debuxos, perfilados cun trazo negro e enmarcados con reberete, lembran as vidreiras do movemento Arts&Crafts. As liñas negras ornamentais delimitan nidiamente as masas de cor, engadindo volume e perspectiva aos planos. Perfilado o debuxo en negro, o pintor complétao engadindo a acuarela, dese xeito destacan aínda máis as liñas do contorno.
Entre 1902 e 1904, o pintor viaxa polo norte de Rusia. Fascinado pola arquitectura e o folclore eslavo, Bilibin publica en 1904 a monografía Artesanía do Norte de Rusia.
Colabora tamén como escenógrafo co director artístico da compañía itinerante, con sede en París, Ballets Russes, fundada por Sergei Diaghilev. Entre estes traballos destaca a escenenografía e vestiario da ópera composta por Rimski-Korsákov O galo de ouro (1909), baseada no poema de Pushkin “O conto do galo de ouro”, un conto de fadas escrito en verso.
Ilustra os Contos de fadas, de Alekxandr Serguéievich Pushkin. Algúns destes contos, coma o de “A tsarina morta e os sete guerreiros”, son versións dos recompilados polos irmáns Jacob e Wilheim Grimm. Concretamente, o devandito conto corresponde ao de Brancaneves.
Entre 1905 e 1906, Bilibin publicou debuxos satíricos en revistas. Por un deses debuxos, que aludía ao tsar Nicolás, recibiu un apercibimento administrativo
O estoupido da Primeira Guerra Mundial en 1914, a Revolución de 1917 e a guerra civil fixeron que Bilibin abandonase o país e se dedicase a viaxar por Europa e África. Recibiu encargas para pintar igrexas ortodoxas e tamén se dedicou a pintar frescos en mansións da nobreza rusa exiliada en París, onde se instala en 1925, traballando para as editoriais Flammarion e Boivin.
Voltou ao seu país en 1936, morrendo no sitio de Leningrado en 1942.
Euseino? Editores publica o nº 3 de Anotacións sobre literatura e filosofía (ISSN 2340-8537), no que incluímos por primeira vez traducións de textos escritos noutras linguas. Desta volta trátase dun ensaio de Michael Marder, filósofo canadense que actualmente é profesor na Universidade do País Vasco.
Cun estilo punzante e suxestivo, Marder expón en “O pulso da fenomenoloxía” a súa concepción dunha filosofía crítica coa que reavivar os latexos dos sistemas de pensamento mortos (sedimentados). Trátase dunha achega ao que o autor de Plant-Thinking: A Philosophy of Vegetal Life denomina fenomenoloxía crítica. Pois esta corrente de pensamento, que marcou gran parte da filosofía do século XX, de Husserl e Heidegger a Derrida, ábrese neste ensaio a unha busca, a da “razón do infrarracional”, que implica o desacougo do eu dividido, a inquedanza que non deixa descansar.
Publicación sen periodicidade fixa, en formato PDF, Anotacións sobre literatura e filosofía pódese descargar de balde.
Para descargar gratuitamente o ensaio de Michael Marder en formato PDF, calque sobre a ligazón seguinte:
“O pulso da fenomenoloxía”
Como diciamos no artigo anterior, interésanos a parte final do libro de Auerbach precisamente porque, como indica o seu título, nela bota “Unha ollada ao último século”, ao século XX e ás condicións singulares que nel acadou a recepción e a escritura de obras literarias. Que esta Introdución aos estudos de filoloxía románica sexa un libro emininentemente sintético non significa, máis ben todo o contrario, que careza de pulo analítico. Dicimos que todo o contrario porque a síntese, ao que leva é, precisamente, á análise como consecuencia da anagnórise realizada sobre a historia das linguas e literaturas romances.
Auerbach comeza esta parte do seu libro describindo a Idade Moderna a través de dúas das súas características principais: a participación de todos os cidadáns na vida pública —agás as mulleres, que ían tardar bastante en conseguir que se lles recoñecese a plenitude de dereitos do cidadán, cómpre lembralo aquí—, é dicir, o denominado pacto social, e a noción fundamental de progreso, especialmente referida á autonomía do saber respecto da relixión ou substitución da teoloxía pola ciencia na ordenación do mundo.
“A restauración da dinastía dos Borbóns en Francia (1815) e a política reaccionaria que en moitas partes de Europa seguiu á caída de Napoleón non puideron deter o desenvolvemento da vida moderna e a súa evolución política e económica. As ideas da Revolución francesa difundíranse; dúas institucións de orixe revolucionaria e napoleónica, a educación elemental e o servizo militar foron adoptadas pouco despois en moitos países europeos e contribuíron a mobilizar as masas e a facelas participar conscientemente na vida pública. O progreso científico e técnico modificaba rapidamente os ritmos e as condicións da vida material, fornecía un benestar crecente e un crecemento demográfico inmenso”.
Consecuencia directa dese progreso no saber e no ensino, salienta Auerbach, é a “enorme produción literaria”, que modificaría notablemente o tipo de recepción das obras e dividiría a literatura no que posteriormente se clasificaría como “gran difusión” e “difusión restrinxida”.
“Desde o século XIX, en case todos os países de Europa, todos len, todos queren ler e os progresos técnicos da imprenta permiten satisfacer esa necesidade de lectura. Os xornais, con edicións que se esgotan unha, dúas, tres veces ao día e nas que, a carón da información política, se atopan artigos literarios, novelas, relatos, contos; os periódicos literarios ou semiliterarios, xornais ilustrados, revistas, etc., ao cabo, os libros: libros de poesía, teatro, novelas, coleccións de ensaio, estudos críticos… calquera que algunha vez traballase na administración dunha das grandes bibliotecas europeas podería ver cos seus propios ollos a masa enorme de papel impreso que nelas entraba cada día e non había deixar de experimentar certa sensación de esgotamento.”
Nese punto da súa argumentación, o autor de Mímese introduce unha prolepse co obxectivo de dirixir o seu pensamento sobre a literatura cara ás condicións de produción e de recepción que aínda perduran hoxe en día, en pleno capitalismo serodio:
“Así e todo, desde hai preto de trinta anos o cinema e a radio están comezando a suplantar a lectura, estámonos afacendo a substituíla coas impresións vivas e auditivas e a non recorrer á lectura para instruírse e informarse. Mais no século XIX líase polo pracer de ler e era inevitable que o nivel estético das producións literarias destinadas a unha masa tan grande de consumidores decaese, sobre todo se esa masa aínda non tiña consciencia clara de si; o que pedía e o que se lle subministraba non era unha literatura verdadeiramente popular senón unha cativa imitación da literatura culta na que imperaban a falta de elegancia, o melodrama, o pouco verosímil e os lugares comúns sentimentais.”
A importancia dese tipo de produción de ficción —que vai alén da produción literaria— é, polo tanto, característica primordial de toda a Idade Moderna, non só do período recente como podería parecer. Cómpre salientar que Auerbach repare singularmente nos “lugares comúns sentimentais”, xa que no pacto social que establece a modernidade o papel do amor como expresión da liberdade do individuo ha ser unha ficción fundamental, se non a ficción suprema, na que se estea a liberdade como cerna do suxeito contemporáneo.
Consecuentemente, a ficción literaria ha exercer a función de afirmación do suxeito como elemento fundamental do pacto social, de aí o seu papel como produtora de subxectividade, primeiro a través da narrativa realista, logo mediante a narrativa reflexivo-experimental. A primeira vai centrar a súa difusión nos medios de comunicación de masas —os xornais no caso da novela por entregas durante o século XIX— e asegurará a súa efectividade ao basearse tanto na convencionalidade retórica fornecida pola cultura e a educación elemental universal (historia, símbolos e referencias comúns) e na convencionalidade temática (subxéneros coma o policial, a novela histórica e a novela de formación xorden nese momento) coma na actualidade argumental (asuntos collidos das mesmas páxinas dos xornais nas que primeiramente se publican as novelas) e na actualidade estilística (recursos retóricos compartidos co xornalismo e moi familiares para quen le) ; a segunda, que desde unha difusión restrinxida inicial ha colonizar a novela da segunda metade do século XX en diante, elaborada a partir das coordenadas axiolóxicas establecidas polas instrucións normativas 1) “ter unha voz propia”, 2) focalización narrativa (perspectivismo) e 3) autopoiese ou reflexividade (representación do proceso de escritura, produción do eu autorial). Véxase a este respecto, por exemplo, a análise realizada no número 1 de Anotacións sobre literatura e filosofía.
[Continúa en Pensar a literatura, 3.]
euseino.org 