“Decálogo da novela”, por Antonio Piñeiro

A sección “Decálogo da novela” achéganos a proposta de Antonio Piñeiro. O autor de A través do fume intenta asediar o que chama “obxecto-fenómeno” da novela; como un historiador, descré da novela non dependente do suxeito que a produce. Piñeiro elévase, agatuña polo monte do idealismo literario para chegar a ese punto do sublime onde o estilo é todo porque é fenómeno: visión cambiante dun suxeito que só entende a realidade como reflexo, ou flexión, de si. A itinerancia deste decálogo lévanos á negación da novela. Exercicio do nihilismo modernista, ou visión a través da néboa dunha percepción que se flexiona —a brincadeira da prega, cadáver da filosofía do século XX— e flúe —o tamén cadáver filosófico do “devir”. A deformación é unha forma ao tempo que deixa de selo. A novela nin sequera xénero literario é. A novela, segundo o noso escritor, é algo voandeiro e volátil que só existe porque no seu voo acaba batendo con quen, tras o choque, se converte no seu autor. Por accidente, ou acaecer (¿ereignis, événement?). A novela non é un feito, a obra literaria non se fai —heideggerianamente, cae.

En semanas vindeiras, novos decálogos escritos por novelistas. Sección coordinada e editada por Iván García Campos.

♦

Función e flexión

1) Oficio de tebras. O discurso social é un. O discurso novelístico é outro. Non o convencional, non o coloquial, non o do documento, o espello ou a máquina tomavistas, senón un que difire e alterna ética e esteticamente con aqueles, facéndoo desde o introspectivo prospectivo.

2) Actitude. Semella que para a disposición non hai fórmula. A novela é un cabalo tolo, antítese do animal de desfile, ordenado, burocrático, formalmente gregario. ¿É parte da esencia do novelar? Polo menos, lévanos a outra das claves do oficio: a idea. Escribir implica disposición e necesidade de atopar ou explorar unha idea. Ao mellor non clara, nin sequera diferente, pero propia e perceptible. Unha idea para cada obra ou unha para toda a obra. Unha idea como función reveladora, que viría ser o mión da actitude.

3) Itinerancia. Os textos mudan, van dun lado a outro. Constantemente. O texto novelístico é infiel. É unha loia que vai onde lle veña mellor. Insubmiso a directrices, distínguese doutros xéneros niso. Daquela, a novela, ¿non semella un punto casual, un pouco acaemento e concorrencia? Velaí outra clave da súa práctica: ¿non é a novela, en realidade, unha suma de textos itinerantes, unha itinerancia ela mesma, relato dinámico autorrepresentativo que é o feito autorial?

4) Rabo de lagarto. As palabras, os conceptos e as situacións, elos narrativos, non están quietos nunca. Decote sucede que o texto semella rematado mais a sensación ten dúas eivas; unha do autor, que pouco a pouco vai deixando de ser parte del, e mesmo chega a negalo; outra do propio texto, sistema de signos, normas e imaxes que interactúan co tempo e o fan semellante a un organismo vivo cuxa flexibilidade —natureza do léxico— nos dá outra clave do “oficio” (sempre entre comiñas).

5) Fluído. ¿É a novela unha cousa acabada en si mesma? Ou, pola contra, ¿é sempre un anaco de algo? ¿Existe verdadeiramente o obxecto da novela? ¿Existe a ficción? ¿Ou é só unha tinguidura, un conxunto de elementos e ámbitos deformados e deformantes para encubrir a realidade propia, tanxible ou intanxible, do autor? ¿Son as novelas dun autor vasos dun único fluído autorial? Se é tal, ¿de que está feito ese fluído? Tradicionalmente dise que do pracer pola beleza. Iso, admitindo a inconsistencia e a parcialidade, lévanos á cuestión máis complexa: ¿é o oficio tamén azo estético?

6) Volatilidade. O principio intuitivo marca toda a faceta da novela. É acicate de formas narrativas e subxéneros que asentan a base da súa transversalidade, definindo a súa condición de crisol da expresión literaria. Xa que logo, non sería certo que, asumindo esoutras catro condicións (itinerancia, inconsistencia, parcialidade e flexibilidade), a novela toda, como concepto, ¿devén entidade volátil? Velaí outro dos axiomas do exercicio novelístico; os recursos, indisolublemente ligados á exploración das súas propias posibilidades e á faceta ensaística (a función experiencial).

7) Irrelevancia (Referíndonos á acoutación do concepto novela). E quizais tamén aí a irrelevancia da orixe. Velaí a obra como obxecto-fenómeno a expensas da vontade ou a intención. Ás veces defínese como feito cultural. ¿É un feito tal o novelar? Escritor é o que escribe (función de reciprocidade). Aí a clave do oficio como constante facer que nos devolve ao feito subxacente: o novelista —escritor— creado polo novelado —escrito.

8) Obra en marcha. Así pois, a función da novela poida que sexa crear o escritor. A premisa lévanos ao texto en marcha. Non momentum, senón continuum. O proxecto illado é imposible, ou polo menos moi pouco habitual. A simultaneidade é unha certeza que nos leva a outra base do “oficio” (porfiando nas comiñas): o método, cadea de produción que semella máis mineira ca industrial. Producir —extraer— texto do que a posterior selección extraerá —producirá— o material literario e caracterizador (función estilística) que é unha obra.

9) Caída en desgraza. Semella que a lectura de novelas vai polo mesmo terraplén no que outros xéneros se atopan dende hai tempo. A idea implícita da subordinación, outra volta, levaríanos ao baleiramento das funcións. Mais a novela velaí está, aí segue porque, xaora, non é un, senón múltiples eidos, cada cal cos seus sentidos ou sensentidos. E aí entrariamos tamén na posibilidade dun decálogo autorial, e no problema conceptual do exercicio da escrita literaria como función puramente autodidáctica.

10) Paxaro vadío. ¿Como chegar? ¿Hai que chegar? ¿Pódese falar de escrita demagóxica? ¿Da idea dunha subordinación? ¿Existe a novela sen o lector? Alguén respondeu que o lector existe dende o mesmo intre da escrita, posto que o autor o é tamén nas cen, duascentas, incontables relecturas que esixe calquera novela en transo de elaboración (o oficio, quedando no pragmático, require a depuración do texto, o clarexado do argumento, da estrutura, da lectura e do desenlace, se o houbese). Contan tamén as tendencias, os gustos sociais, os condicionantes editoriais e comerciais. ¿Non foi sempre así? ¿Cede a escrita ao prexuízo editorial? ¿Son a mesma cousa? Vemos textos sachados, mudados, cortados nunha patronaxe de xastre publicitario. De xeito que a novela é tamén a que desfai o escritor (novelista) e fai o autor subsidiado. E, sendo así, ¿non lle confiren eses mudares o caracter transitorio (función catártica) do propio sistema literario, como un acontecer que, no seu voo, está sempre a cambialo todo?

♦