Construción da cúpula da sala de lectura do Museo Britanico, 1855
Novo “Decálogo da novela” no que Berta Dávila escribe sobre a novela como cousa viva, como un centauro ou unha medusa. Sempre se trata, abofé, dun animal inventado, que respira, que se move e latexa. En todos os casos, a autora de Illa Decepción considera a novela como aquilo que xorde dunha derrota —segura— e como un lugar que cómpre atravesar. Algo que tamén pode aboiar na escuridade dun océano profundo, algo que pode ser misterioso e, coma unha lanterna máxica, fai dar voltas ás imaxes arredor de nós. Ou un fío de sucesos, unha rede de símbolos, tamén unha voz. E, detrás deles, de maneira explícita ou implícita, a novela é alguén.
Sección coordinada e editada por Iván García Campos. En semanas vindeiras, novos decálogos escritos por novelistas. A novela pénsase desde a novela, a ficción tamén é reflexión.
♦
O nome da illa
1) Misterio. A novela é un absoluto misterio para quen a escribe. De non ser así, nunca escribiriamos novelas. Este decálogo é, daquela, unha contradición.
2) Cuarto pechado. No caso de que unha persoa que escribe novelas resultase ser a indicada para saber o que unha novela é ou debe ser, o lugar para dar con ese significado é a ficción. Formulado doutro xeito, se a novela non fose por definición un absoluto misterio, o que unha novela é para unha escritora debemos procuralo necesariamente dentro das novelas que esa persoa escribe e nunca fóra delas; porque fóra do marco estritamente literario, as cousas que a escritora di, as cousas que a escritora pensa sobre os libros que escribe e sobre o feito de escribilos, son sempre unha construción interesada ou unha defensa. Por iso a novela é un cuarto pechado. Por iso tamén este decálogo está condenado ao fracaso.
3) Derrota. Tamén a escrita está condenada ao fracaso. A escrita de novelas é unha frecha que se lanza cara a algún lugar e que nunca dá no albo, de existir algún. Se o propósito da novela fose o albo, nunca se nos amosarían a habelencia do lanzamento, a forza aplicada, a dirección intuída ou o rumbo que toma. A escritora debe aceptar cando escribe que a novela é, ante todo, unha derrota segura. Esa derrota é a forza mesma da novela como obxecto.
4) Lugar. Dentro da novela hai algo ou alguén que transita desde un punto determinado ata outro punto distinto, no que non estaba ao comezo da novela. A novela é o espazo que atravesar e, polo tanto, a novela non é unha cousa senón un lugar.
5) Centauro. Non todo dentro da novela é verdade pero todo o que hai dentro da novela debe ser verdadeiro. A razón última de que todo dentro da novela sexa verdadeiro sostense no feito de que a novela é sempre unha ficción. Non importa de onde veñan os materiais para a novela e non importa se eses materiais ou parte deles son verdade fóra da novela ou se foron reconstruídos a partir da reinterpretación de fragmentos da verdade. A novela é un centauro, un animal inventado. Iso é precisamente o que fai que sexa novela, independentemente de que o animal existise, exista ou, máis propiamente, sen importar que as partes que o compoñen veñan de animais que si existen. O importante é que o centauro respire, cabalgue, latexe dentro da novela.
6) Medusa. A novela debe sosterse en si e por si mesma. O que ocorre é que non ten por que sosterse inevitablemente sobre o sistema de locomoción ao que estamos afeitas as lectoras de novela, é dicir, na acción e nas catro patas da acción: presentación, conflito, desenlace, puntos de xiro. Existen posibilidades infinitas para seguir construíndo artefactos literarios valiosos e memorables que se sosteñan na trama, como existen milleiros de animais fermosos que camiñan sobre catro patas. As posibilidades deste sistema de locomoción, ademais de ilimitadas e eficaces, son tamén inextinguibles e dignas de ser conservadas. Pero non unicamente. A novela pode ser tamén medusa: sosterse en si mesma e por si mesma nun medio flotante. Por exemplo unha rede de símbolos ou unha voz. Nese sentido, tratar de poñerlle extremidades a unha medusa e facela correr é tan estéril como tratar de que un fermoso guepardo azul permaneza flotando na escuridade do océano profundo.
7) Fío-rede-voz. A novela artéllase a nivel compositivo con catro elementos. A novela é un fío de sucesos, unha rede de símbolos, unha estrutura e un discurso, que pode ser simultaneamente tamén unha voz. E detrás deles, de maneira explícita ou implícita, a novela é alguén.
8) Imitación da vida. O cometido da novela non é enunciar a transcendencia. Non é preciso enunciar o transcendente aludindo á súa transcendencia, coma se para quen le fose necesario comprender que a paz, a guerra e o amor son categorías absolutas que deben ser referidas. A transcendencia non é algo que se enuncia senón algo que se impón. Se a vida é fundamental e maioritariamente banal e, á vez, precisamente por iso, é transcendente en por si, a novela, se non quere ser tramposa, debe falar do intranscendente e do banal. E permitir que a transcendencia se impoña. É posible, por tanto, que a novela deba imitar a vida ou que a novela sexa a vida.
9) Compromiso. A novela debe estar comprometida co feito literario. Nese sentido, non debe adquirir débedas con nada agás coa literatura. Agora ben, se a novela é un lugar e un discurso, comporta por iso, e de forma inevitable, unha visión do mundo. Nese sentido, construír unha visión do mundo non é o cometido da novela senón unha das súas consecuencias.
10) Illa. A novela, a diferenza da vida, permite acoutar o territorio dentro dun límite, outorga á novelista a posibilidade de pechar unha porta e sinalar que todo canto hai dentro é un universo completo. Por iso a novela, como lugar, é unha illa, e o poder fundamental de quen escribe é nomeala e determinar onde remata a liña de costa e comeza o mar.
♦
Decálogos da novela anteriormente publicados
“Realidade e compromiso na ficción narrativa”, por Carlos Lema
“A narrativa como disciplina artística”, por Iván García Campos
“Unha teoría do inexplicable”, por Diego Ameixeiras
“A novela como forma de vida”, por Xosé Monteagudo
“Un poliedro infinito”, por Santiago Lopo.
“Función e flexión”, por Antonio Piñeiro.
Outros artigos sobre a novela en euseino.org
“Do ‘novum’ e da novela”, por Roberto Abuín
“A novela, xénero literario moderno”
“A posición nihilista: o nihilismo literario”
“A filosofía no obxecto retórico novela-máquina”
“A novela-máquina: enerxía, operador e materia”
“En resposta a Harold Bloom: ¿que é “radicalmente novo”?”
euseino.org 