A Carta Postal
Pódense ler estes envois como o prefacio dun libro que endexamais escribín. […]
Xogamos a carta postal contra a literatura, a inadmisible literatura.
—Jacques Derrida—
Coa terceira e cuarta das súas cartas, rematamos a colaboración de Hélène Cixous nesta sección dedicada á correspondencia. Como diciamos nas entregas anteriores, partimos da idea de que toda correspondencia é de todo o mundo para todo o mundo, comeza e remata aí, na súa propia literalidade, non no suxeito que a escribe nin naquela persoa á que vai destinada. Pódea ler calquera, está fóra de si, no mundo.
Nestas dúas cartas derradeiras, Hélène Cixous preguntáse polo senso das cousas. Nunha situación de excepción, a filósofa e literata recorre á imaxe dun Berro que a esperta en plena noite. Ese mesmo son que as demais persoas tamén puidemos oír, de aí o título desta carta: “Coma todo o mundo”.
Oímos o mundo: “Un Descoñecido pero non de todo.” O suxeito saíu do seu encapsulamento e fíxoo, paradoxalmente, ao se ver obrigado a encapsularse por decreto. Unha carta breve —para un longo adeus—, esta xa de 2021, pon o ramo a esta correspondencia sen a deter. A correspondencia é a de todo o mundo con todo o mundo, a que se detén mais non para definitivamente.
Tradución do francés e notas de Cecilia F. Santomé.
Agradecemos especialmente a Hélène Cixous a súa xentilexa e xenerosidade por permitirnos dar a coñecer estas cartas.
Sección coordinada e editada por Cecilia F. Santomé.
♦
“Coma todo o mundo”, por Hélène Cixous
Seica escribín: “Todo o que se abre ten algo que dicir”, segundo me di ao teléfono Cécile M. o 2 de abril de 2020. Sería en Hyperrêve, puntualiza Cécile. E eu subliño: se lle poño a data de hoxe a este enunciado modesto é por prendelo con alfinetes ao seu sitio efémero neste tempo van van1 que cae salvaxemente de cu día tras día, coma un trapecista que, polo gordo dun pelo, erra no salto cara á randeeira.
“Todo o que se abre, mesmo unha maleta, ten algo que dicir”, engade Cécile-ao-teléfono. Pensa —ou agarda— que eu teña algo que dicir sobre o que ela denomina o “Acontecemento”, a falta de algo mellor. E eu certifico que: non teño maleta (saín tan ás présas, levantei o voo en dúas horas, dous gatos, dous bolsos, sen pensamento, sen escritura, sen exemplo).
(Tempo despois, ou un pouco máis tarde, cando o pensamento saíu con cautela do seu silencio, viu como se despregaba en forma de siluetas animadas sobre o fondo crepuscular da memoria a ancestral e máxica escena do éxodo, un dos contos de fadas que Omi, a miña avoa alemá, me contaba cando eu tiña catro anos, na década de 1940; todo o mundo marchaba cos macutos ao lombo, e, a min, preocupábanme os gatos.)
Volvamos á maleta:
Estou autodesvalixada. Nada que dicir que poida atinxir a resistencia da escritura. Nada onde a escritura poida estender a súa alfombra mentres se tece unha frase. Nada onde.
E a experiencia salvadoramente humillante: agora, calquera escrito perde o seu esplendor, o seu valor, a súa razón, sobre todo, o propio día da súa emisión. Pensamento? Caducado. Os complementos e os adverbios de tempo reciben un bo golpe. Só queda en pé “agora”. Porque é un indicador da enunciación, di a miña filla. Todas as condicións necesarias e naturais para a cristalización, aínda que sexa rápida, ou para a maduración dunha páxina, dunha reflexión, foron momentaneizadas, pulverizadas.
Iso non quere dicir que non escriba. A máquina escritora está en modo instintivo pero sen nada que dicir; é coma se me asoase: nada que se poida compartir.
A porción necesaria de irresponsabilidade que lle garante á autora a oportunidade de escribir foime confiscada. Baixo o peso dunha responsabilidade que paira sobre a miña cabeza coma unha condena ao desterro nunha peza de Shakespeare. Que abatemento!
Expúlsanme. Coma a todo o mundo. Expúlsanme do mundo e de min. Coma a todos e cada un de nós. Todos perdemos o que se abre. Todos baixo chave. E non só todos os recluídos sobre os que viñamos camiñando ata onte mesmo, non só as recluídas de sempre. Todos e todas as todas e os todos. Todos os que tosen dun xeito ou doutro: de verdade, por imitación, por ansiedade. Todos, medo. Onde estamos? No corredor, todos. Nunca fomos tan parellos; nós, os milleiros.
O “Acontecemento”, sopra Cécile.
Doce, paciente, confiada, Cécile esboza unha palabra que me podería espertar.
“O Acontecemento, o pensamento de Jacques Derrida”, tentea Cécile; H., inmóbil, pensa: “Non ten cabida aquí o pensador do Descoñecido, que é cousa da impensabilidade deste Acontecemento”.
Estoutro non o coñeceu Jacques Derrida; el non pode imaxinar este Acontecemento, o que ten de acontecemento este Acontecemento é que non é humano. Sobrepasa, pasa-sobre.
Sen nada que dicir, calo. Coma todo o mundo. Nós, pobres seres humanos, xa non podemos deixar de falar sen dicir nada. O Ano do Lento Silencio Interior.
O peor que nos acontece nesta intolerable crueldade, o que nunca se lle inflixira aínda aos chamados “mortais” é a abolición do dereito humano á súa morte, á súa derradeira escena.
Non poder morrer coa morte dun, cun capítulo final, canda os seus, é un suplicio que só argallaran os demos do século XX. Aqueles demos eran homes pero neste caso non hai nada que dicir: os demos non (nos) falan.
O único que queda é berrar. É todo canto está na miña man.
Podo falar cun Berro. Ese Berro aconteceu na noite do 2 ao 3 de abril de 2020. Interésame especialmente describir ese Berro. Nunca escoitara un Berro tal. Estaba durmindo. Ou seica non. Lembro que entrara nun cuarto pequeno sen nada particular, non sei onde —iso non importa; pero, que facía alí?—. Deume polo menos tempo a sorprenderme, a inquietarme, a facerme preguntas? Non, pois nese mesmo intre produciuse unha explosión. O ouveo partiu do meu corpo coa forza dun proxectil. Espertoume á bruta, coma se fose un ataque.
—Que foi ese berro?, dixo a forma da miña filla en camisón á porta do meu cuarto.
Díxenlle ás présas: “Un pesadelo”, para que quedase tranquila.
—Foi moi agudo, contestou a miña filla.
E eu xustifícome: se ese Berro berrou foi por causa da violencia enxordecedora do Berro. Iso foi o que me espertou. Ese Berro deume medo. Berrei.
—Houbo un Berro grande e logo unha especie de berro menor, dixo a miña filla.
—A que hora se botou fóra ese berro?, dixen eu.
—Algo antes da medianoite, dixo a miña filla.
A miña filla e mais eu demos volta arredor do Berro. Tiñamos medo.
—Isto vén confirmar o estado de excepción mental no que me atopo. Coma todo o mundo.
—Era un golpe de teléfono estridente no medio da noite. Un golpe, dixo a miña filla, de
—Espertoume, dixen eu, e, así e todo, non o escoitei.
—Viña de ti. Non o entendín.
—A esas horas, unha non pensa con claridade. Iso dixemos.
—Era un berro bastante forte. E era agudo, iso deixoume impresionada. Non era o teu rexistro habitual. Creouse un decorado, coma nun dos contos extraordinarios de Poe. Non era un berro xubiloso, fíxome erguer. Un miaño estridente, conta a miña filla.
—Entrei nun cuarto pequeno, un cuarto inexistente, díxenlle. Se puidese pensar, diría: unha pequena trampa. Había porta? Non. Fiestra? Non. Ao baleiro. Fóra do tempo. Entón é
Alguén
Un home ao xeito
Un Descoñecido pero non de todo
Era o meu terceiro medo desde o comezo. Nos dous primeiros, tivera medo por e de alguén próximo. Tremera. Batera comigo unha Vertixe. Amparárase de min entón o medo por duplicado: o medo e o medo de ter medo e, xa que logo, a vertixe. Esta era diferente.
—É terrible sentir que recoñeces un descoñecido, dixen.
Recoñeces alguén que nunca viches pero que debiches de “ver” hai mil anos, antes da túa era. Antes da era.
O verdadeiramente terrible era crer recoñecer que o home estaba composto duns cantos homes, entre os que ti crías recoñecer un ou dous, mais que preferirías non coñecer nunca ningún. O home —vino eu— era a hostilidade personificada, era o inimigo. Bastante novo —antano, dirían que “no mellor da vida”, na plena violencia do home. Na homeviolencia—.
O que me aterrou realmente foi que era un aparecido. Pero non unha Pantasma, non era o rei asasinado. Nada de armadura. Máis ben, un atavío clásico, do século XX, talle de 1 metro e 75 centímetros, rostro común e impasible, de pel bastante bronceada, lonxe da palidez. Non era un morto. Era alguén que estaba vivo. E era a morte. Un home vivo e enteiro. Ollaba para min. Eu mirei para el. Coa sacudida do recoñecemento, botouse fóra o Berro.
Nas horas que viñeron tras a medianoite, repasei pouco a pouco todos os elementos da escena do soño dun xeito lúcido, traducíndoos.
Aquel home era unha síntese das Hostilidades. É polimorfo. Tempo atrás, infestoume. Unha non se ceiba del por completo, endexamais. Pode facelo recuar, manténdoo na zona dos refugallos. Iso reteno.
Debía de ser o Virus, dixen.
Non me atrevera a pensar niso. Polo de agora, botara instintivamente fóra a palabra do meu cerebro.
—Poder pegar berros non é mala cousa, dixo a miña filla.
—Sabes como se titula o meu texto?, díxenlle.
—Cal texto?
—O que non escribín, dixen eu.
—”Virus”?
—Non, dixen.
“Coma todo o mundo.”
Díxenlle a Cécile: non son quen de escribir. Ademais, sinto que non debo escribir ese texto. Coma todo o mundo.
4 de abril de 2020
Hélène Cixous
canda Anne Emmanuelle Berger
17 de marzo de 2021
Amigo/-a/-s:
O 10 de abril terá lugar o noso derradeiro seminario —cando menos, no formato e na tradición que a Maison Heinrich Heine nos garantira durante ben anos—. Acáboo de saber. A nova foime revelada hai uns días coma un “acontecemento”. Pasei un tempo remoendo e machicando a cousa e as súas consecuencias —para vós, para min, para nós—, buscando a maneira de responder a este imprevisto que semellaba, accidentalmente, unha cartiña do Virus.
Pensei nunha ducia de escenarios. Velaquí un deles: quizais sexa un sinal do Destino, que me di: “Hélène, non che faría mal parar. É tarde, é hora”. Outro: “Así é a morte, logo? Ai!” Pois non, sigamos. Outro: … etc.
Finalmente, cheguei a estoutro: en principio, o 10 de abril imos parar. Valeranos de aniversario. Deixamos pasar uns meses. Despois, en resposta ao convite do CIPH2 —que, desde 1983, non perdeu folgos—, poderiamos retomalo de cara á volta ás clases do 2021-2022. Iso dános tres sesións. Así sexa. O que descoñezo é que formato nos deparan os Acontecementos Inventados polo Virus. Rezoomarannos ou liberarannos? En que illa nos van guindar en tanto que náufragos sobreviventes? Neste día, 17 de marzo, un ano máis tarde da declaración de guerra de 2020, o que (me) (nos) propoño é un programa de catro ou cinco sesións en 2021-2022. Veriámonos cada dous meses, aproximadamente. Iso permitiríame replicar os Ruídos do mundo. Que vos parece?
Tendes marxe dabondo para transmitirme as vosas primeiras impresións.
Nestes tempos, estráñovos moito. Os vosos rostros, os vosos sorrisos, as vosas voces. Non quero rematar sen vos volver a ver.
A vosa Hélène Cixous
1 Malia non ser a tradución máis acaída para o francés “vain vain”, propoñemos esta para conservar a sonoridade do sintagma de partida, moi próximo a unha onomatopea.
2 Collège International de Philosophie, fundado en 1983 en París por iniciativa de François Châtelet, Jacques Derrida, Jean-Pierre Faye e Dominique Lecourt. Seguindo o modelo das universidades abertas, organiza ao longo do ano seminarios, coloquios, conferencias e xornadas de estudo para fomentar o pensamento filosófico.
euseino.org 