26/07/2018

A actualidade do ensaio, en Sermos Galiza

By euseino.org ¶ Publicado en Filosofia,Literatura ¶ Etiquetado Daniel Salgado,ensaio,Rebeca Baceiredo,Roberto Abuín ¶ Deixar un comentario

O semanario Sermos Galiza, na súa edición en papel, publica hoxe (nº 306, 26-VII-2018) unha reportaxe do xornalista e poeta Daniel Salgado sobre a actualidade do “Novo ensaio crítico”.

Logo de facer un repaso das diferentes novidades editoriais, expóñense diversas opinións sobre o xénero ensaístico, entre elas as de Rebeca Baceiredo e Roberto Abuín. A autora de A verdade errada salienta que “co ensaio tes a crenza de que podes mudar o mundo”, mentres que o autor de “Ogham, ou arredor da escrita” afirma concibir o ensaio como “unha tecnoloxía de subxectivación crítica” e como “un espazo de experimentación dun dicir non literario”. Baixo o epígrafe “Editoriais abertas ao impensado”, a reportaxe sitúa a liña de Euseino? Editores na “reflexión filosófica”.

Desde euseino.org celebramos a publicación de reportaxes coma o de Salgado, que sitúan na actualidade xornalística o que Nietzsche cualificou de inactual, ou intempestivo. Esa contradición soamente é aparente pois a propia noción do actual e da actualidade é filosófica de seu. A filosofía é actual en tanto que o pensamento se realiza como tal, en tanto representa o mundo. Os “materiais para pensar” son efectivamente materia, pois o pensamento é tal porque se inscribe na materia, que é a que pensa. Cómpre, polo tanto, non restrinxir a actualidade á actualidade xornalística, tampouco á actualidade política. Como dixo Hans Blumenberg, cando todo acaba sendo política, a política deixa de existir.

De por parte, a posición da filosofía con respecto ao ensaio é fundamental, ata tal punto que é imposible escribir ensaio, mesmo ensaio de actualidade xornalística e política, sen unha base filosófica. Efectivamente, para poder actualizar as ideas, cómpre abandonar a resistencia, que é unha posición fixa, e coller posicións dinámicas para a filosofía no mundo, esa é a finalidade do pensamento filosófico. No abandono da resistencia e da súa monopolización do acceso ao mundo a través do suxeito, no rexeitamento de que o suxeito —liberado ou non, estable ou en devir— sexa o único interese do pensamento, a filosofía retoma a especulación como maneira de pensar o absoluto, como xeito de debruzarse na realidade. Non só a realidade política, que é a realidade do suxeito, senón a realidade do mundo, das cousas, da materia. O ensaio é, esencialmente, especulativo; para ensaiar un pensamento cómpre especular, como dicía Hegel.

Pensar que a realidade significa soamente estar en guerra ou cando menos dispostos a dar a batalla, é unha obsesión que reduce a “interpretación” filosófica e ensaística a un uso restrito. Abandonar ese uso non quere dicir recluír a filosofía en si mesma senón, pola contra, amosar o nexo esencial que a une coa realidade.

A filosofía non pode continuar centrada nun construtivismo xeneralizado respecto dos feitos; a positividade de algo dado e que nos é transmitido non pode ser producida. Velaí unha filosofía positiva e materialista en contraposición á filosofía poscartesiana como filosofía negativa, ou construtivista; de Descartes en diante a certeza filosófica obtense mediante unha construción do pensamento: o que está feito pola mente humana é, por iso mesmo, certo. Pola contra, para unha filosofía materialista, a realidade e os obxectos son tanto máis certos en canto son dados, i. e., en tanto se impoñen á consciencia humana en troques de seren producidos por esta.

Velaí a posición do pensamento filosófico —e, necesariamente, do ensaio con el— como cousa actual, como actualización das ideas na realidade. De feito, a revolución moderna non consiste, como sostiña Kant, en facer depender o mundo do suxeito —e, en consecuencia, da pólis— senón en integrar o suxeito no mundo.

Por outra banda, para reflexionar sobre a actualidade do ensaio, tamén coidamos necesario considerar o papel dos libros electrónicos nos seus diversos formatos (epub, PDF, etc.), que no ámbito do pensamento están cada vez máis presentes, especialmente no que se refire á edición en Acceso Aberto. Nese terreo, habería que situar a política de traducións e a introdución de novas liñas de pensamento, tal como desde Euseino? Editores estamos a facer co realismo especulativo e autores coma Quentin Meillassoux e Maurizio Ferraris.

Outra cuestión non menos importante é a da función das publicacións periódicas (tamén as electrónicas, coma Anotacións sobre literatura e filosofía) en relación coa difusión das achegas e do debate da actualidade filosófica e ensaística. Nese senso, a posición do ensaio sobre literatura pensamos que debería merecer tamén unha atención maior, atención que agora adoita concentrarse exclusivamente na crítica literaria publicada polos xornais. Pensar a literatura tamén é unha das funcións do ensaio; neste país carecemos dunha reflexión fonda sobre a estética literaria, agás achegas coma as de Miriam Sánchez Moreiras e Chus Pato. Ou artigos coma Poesía e infancia. A reflexión ensaística sobre a función da literatura na sociedade actual tamén é ben necesaria, velaí a polémica ¿Cara a onde vai a literatura galega?, así como o ensaio de Xosé Monteagudo no que se expón unha crítica da orientación exclusivamente psicagóxica do feito literario vencellado á recepción e a necesaria reflexión de Inma Otero sobre o papel das mulleres na literatura.

En conclusión, reportaxes coma a de Sermos Galiza serven de estímulo para ampliar a reflexión sobre o ensaio, situándoo en relación co pensamento actual sen condenalo a unha dependencia exclusiva da actualidade quer política quer xornalística.

SaveSave

09/07/2018

Alma e representación, e 2

By euseino.org ¶ Publicado en Filosofia ¶ Etiquetado alma,concepción do mundo,materia,Platón,representación,Wilfrid Sellars ¶ Deixar un comentario

Continuación e final das glosas a “A alma como artesá”, de Wilfrid Sellars

Velaquí a segunda e última parte do artigo “Alma e representación, 1”, no que se comenta “The Soul as Craftsman: an Interpretation of Plato on the Good” (“A alma como artesá: unha interpretación do Bo en Platón”), texto da conferencia pronunciada por Wilfrid Sellars na Bicentenial Lecture in Classics and Philosophy da Universidade de Brown en febreiro de 1962.

Sellars está considerado un dos grandes filósofos norteamericanos do século XX e é coñecido pola súa distinción entre “imaxe manifesta” e “imaxe científica” do mundo, na que as fontes descritivas da ciencia se vencellan coa linguaxe do individual e a das intencións. Segundo o seu autor, o obxectivo de “The Soul as Craftsman” é esbozar unha interpretación da idea do Bo nos diálogos serodios de Platón, idea na que, contrariamente á tradición continental da filosofía do século XX, non se desbota a representación nin se rexeita a técnica como medio para unha arte ou oficio de vivir.

♦

O modo formal (entidades-en-tanto-cousas) aparece representado no Timeo como o reino de Ideas, ou Formas, baixo o aspecto dun sistema de Modelos-cum-receitas-cum-ingredientes. Ese reino das Formas ten unha estrutura que, vista en termos de problemas lóxicos, pertence aos genera e ás species, ás compatibilidades e implicacións, ás Formas ordinarias (o Círculo en-si), as Formas determinantes (o Ser, o Mesmo, o Outro), Formas de primeira orde, Formas de orde superior (Formalidade), etc.

Segundo Sellars, trátase dun sistema de verdades prácticas, no senso amplo en que as verdades “prácticas” atinguen a como hai que vivir a vida e como os materiais brutos que se confrontan coa alma, esta inclusive, se poden modelar tendo en conta as instrumentalidades necesarias para unha vida boa.

A cuestión de dar forma ao material bruto en función do pragmatismo fainos salientar o vencello entre as cousas en-si e a Forma, isto é, o modo formal, que reside no nivel pragmático, mentres que o modo obxectivo atinguiría as entidades-en-tanto-obxectos, é dicir, entidades que aparecen mun campo obxectual e nel acceden ao senso.

Esta bifurcación, que Sellars parece sinalar como xa presente en Platón, é fundamental para a ontoloxía, na que cousas e representacións compartirían o mesmo plano, pois a bifurcación realízase no mesmo nivel, sen orixinar procesos xerárquicos, como despois acontecería na filosofía neoplatónica.

A tensión entre Colección e División que aparece no Sofista e en diálogos posteriores non significa que Platón entenda a relación genus-species como a única relación dunhas Formas con outras, o que obviamente non é así, nin tampouco como a relación máis importante para a filosofía.

Para as permutacións e combinacións das entidades indivisibles carecen de importancia ese tipo de relacións xerárquicas que se establecen na clasificación das Formas en función das súas relacións e das relacións especiais que manteñen con outras formas específicas.

En xeral, nese tipo de relacións intelixibles non é doado separar as clases. Hai intelixibilidades que atinguen unha acción con finalidade, para Platón esas son as primarias. As intelixibilidades da xeometría serían po e cinsas se non houbese cousas en tanto que intelixibilidades da vida. É dicir, entidades-en-tanto-cousas, ou Formas.

Para chegar a ter unha imaxe do reino das Formas, cómpre reparar no Fedón, diálogo no que segundo Sellars se presentan as Formas definíndoas como modelos ideais que se están a converter nunha realidade física. Un dos temas nos que se apoia esta concepción das Formas tamén se pode atopar na República, trátase do tema da irrealidade do aínda non realizado, ou do que aínda non é real porque é menos ca a realidade. É o problema do Non-ser, xa que o cambio implica algo que se transforma, algo que antes non existiu.

Outros dos temas de gran relevancia para a proposta de Sellars é precisamente a conexión desa transformación que se está a “aproximar” ao real co concepto de esforzo. Co esforzo xorde a posibilidade do fracaso, o concepto de esforzo mobiliza o papel da acción intencional como paradigma da causación, como aquilo que causa que algo exista.

O asunto do fracaso afirma de xeito nidio a realidade dunha virtualidade; acaba por ser unha metonimia do Caos como o único que posibilita a existencia da orde, a existencia do Cosmos. O fracaso desa virtualidade que reside no Caos é a propia realidade xa que de todas as posibilidades só se realizan algunhas e seguindo unha orde que se mantén (lei); a realidade é o fracaso da potencialidade absoluta do Caos.

O feito de que no Fedón se describan a igualdade, a dimensión e outras Formas xeométricas como “obxectivos do esforzo” mais se fracase ao discutir a estrutura do reino das Formas, agás como mínimo necesario para culminar o argumento sobre a inmortalidade, e que soamente se faga unha referencia casual ao esforzo, deixa os máis dos lectores coa sensación de que a idea pola que os obxectos se esforzan por realizarse a partir das Formas xeométricas se trata dunha licencia poética. “Nada pode estar máis afastado da realidade”, escribe Sellars no seu ensaio, pois a cuestión das Formas xeométricas “non é obxecto dun esforzo esporádico, impulsivo e cego levado a cabo como esforzo irracional” senón, pola contra, a cuestión de todas as Formas tal como xorde na República, isto é, a dos obxectos como resultado dun esforzo racional.

Se consideramos seriamente a idea de que as Formas son esencialmente os obxectos de (ou definen os obxectos de) un esforzo racional, chegaremos á doutrina exposta na República. Así, Sellers salienta dous puntos:

1) As Formas terían en común o carácter de ser obxectos do devandito esforzo.

Logo, se nos referimos a ese carácter como “obxecto-da-capacidade-de-esforzo”, teriamos un significado para “o Bo en-si”.

2) As Formas serían obxectos de esforzo non convencionais nin arbitrarios senón “por natureza”.

Inicialmente, esa maneira de considerar as Formas suxire unha comparación de desexables que teñen en común o carácter abstracto de ser desexables (“por natureza”).

O que sería o mesmo que considerar o Animal en-si como o xénero do que o León en-si é a especie. O primeiro abrangue tamén, noutro senso, un Modelo que inclúe os outros Modelos de animal como partes. Segundo Sellars, na terminoloxía do idealismo do século XIX, a frase ambigua “o Animal en-si” establece un universal “concreto” e asemade “abstracto”. De aí que suxira

que, ademais da Idea do Bo como universal abstracto (a-capacidade-de-realizarse ou de ser obxecto-de-esforzo), tamén existe a Idea do Bo como un universal concreto —unha totalidade que inclúe todas as outras Formas en tanto que relevantes para outro nas súas variadas maneiras respecto dun obxecto-de-esforzo unificado e non arbitrario. Esa sería a Idea do Bo como un “todo” no senso semellante ao que o Animal en-si é un “todo”. (Véxase o diagrama IV.)

En nota ao pé, Sellars matiza que “estritamente falando, a Idea do Bo qua universal abstracto [tal como se acaba de dicir] non sería un universal xenérico, tal como é o Animal en-si, senón un universal de segunda orde que, no canto de ter particulares para cada un dos seus casos, ten universais. Así, o carácter de ser obxecto de esforzo sería participar no Círculo en-si máis ca ser unha cousa circular no Mundo-do-que-está-a-vir”. Efectivamente, o Bo en-si e o Animal en-si, como universais abstractos, están relacionados de diferente xeito coas Formas, para as que “caer baixo eles non é importante, o que simplemente apunta a outro senso no que as Formas poden ser ‘totalidades’ con ‘partes'”. Sellars indica que é o Bo en-si como universal concreto o que se atopa na cerna da doutrina metafísica de Platón, polo que deixa para outra ocasión a distinción entre o xenérico e o segundo nivel das Formas que se fai no Sofista.

O que si semella definitivo nesta argumentación é que os obxectos-de-esforzo existen “por natureza”, no senso inclusivo en que esta última frase connota o non-arbitrario, como é o caso dos artefactos feitos polo ser humano, pois un obxecto que existe “por natureza” tamén pode amosar feituras convencionais que son “indispensables” aínda que non sexan útiles, cousa que non impugna a validez do concepto. Ao cabo, existe un senso lexítimo no que artefactos físicos coma as camas e os trens lanzadeiras existen “por natureza”. Obviamente, como tamén apunta Sellars, “por natureza” existe a saúde, literalmente elaborada polos médicos, e tamén elaborada pola alma nun senso que se volve cada vez máis analóxico conforme a tradición platónica pasa a través de Aristóteles e chega aos nosos tempos.

Para apoiar estas afirmacións, Sellars desenvolve un argumento que demostra que a arte da vida ten normas, coma o resto das artes, ao tempo que establece a non-arbitrariedade dos sistemas gobernados por normas, tendo en conta que desde este punto de vista Platón prefiguraría a chave do utilitarismo normativo ao situar eses sistemas nun esquema teleolóxico máis amplo.

Nese senso, a felicidade da propia alma é a súa finalidade definitiva; non, así e todo, no senso en que un acontecemento afastado se relaciona con cada acción particular como medio para chegar a el senón como un modo de vida ordenado racionalmente e que inclúe prácticas subordinadas ordenadas racionalmente.

Isto sería de maneira análoga á relación pola que alguén pode xogar ao xadrez para ser feliz.

As relacións entre os medios e os fins no que se refire a unha habelencia, ou tékne, formulada nunha receita, débense distinguir das relacións do produto coa finalidade para a que este serve de instrumento.

Estas últimas son, nese senso, alleas á técnica mais propias do concepto dese produto. Así, unha casa é como tal unha estrutura física e tamén como tal é un tipo de finalidade en tanto que refuxio. As relacións entre medios e finalidade no que se refire a unha habelencia, ou técnica, e a finalidade do produto débense distinguir da finalidade que pretende conseguir quen utiliza esa técnica.

Daquela, cómpre distinguir entre

1. as razóns da receita;
2. as razóns do produto, e
3. as razóns de quen se interesa na técnica.

Segundo Platón, tal como afirma Sellars, esas razóns todas son “por natureza”. Son non-arbitrarias e, polo tanto, pódese razoar sobre elas; son verdadeiras ou falsas.

Finalmente, o ensaio sobre o Bo en Platón remata cunha consideración sobre “a estrutura do mundo intelixible” tal como se presenta no diagrama 5:

Wilfrid Sellars indica que, así e todo, mesmo un cosmos de instrumentalidades ten conexión con aquilo que o trascende. O dominio de obxectos-de-esforzo debe incluír as non-instrumentalidades e non simplemente unha comparación con elas. Por iso, a estrutura do Mundo Intelixible queda definitivamente representada por algo semellante ao diagrama 6.

Nese senso, engade, a ‘vida racional’ inclúe, ademais de as utilizar, as instrumentalidades, as receitas e as Formas (incluídos os materiais brutos) que abrangue.

Unha parte esencial da vida racional é a contemplación da estrutura intelixible que acabamos de esquematizar.

No Filebo (64B), Sócrates di:

estamos protexidos polo que se pode chamar un sistema ordenado e incorpóreo para o axeitado control do suxeito corpóreo no que reside a alma.

Bibliografía

Sellars, Wilfrid, “The Soul as Craftsman: an Interpretation of Plato on the Good” in Philosophical Perspectives (Springfield, Illinois: Charles C. Thomas, Publisher, 1967; reimpreso en dous vols. por Ridgeview Publishing Co.): Part. 1: Hisory of Philosophy, pp. 5-22. Transcrito ao hipertexto por Andrew Chrucky, 30 de xullo de 2004.

SaveSave

SaveSaveSaveSave

SaveSave

06/07/2018

Lica na Praza dos Libros

By euseino.org ¶ Publicado en Caleidoscopio dos contos ¶ Etiquetado Beatriz Fraga,Lica,Onocrótalo ¶ Deixar un comentario

Mañá, día 7 de xullo, sábado, Beatriz Fraga vai estar presentando o seu álbum ilustrado Lica na Praza dos Libros, en Carballo. Ás 11’30 da mañá, cun obradoiro no que se vai xogar coas figuras e cores do libro, e ás 8 da tarde, ha asinar exemplares dos seus libros nas casetas das librerías situadas no Xardín Municipal.

Escrito e ilustrado por Beatriz Fraga, a historia deste álbum está contada a través dos círculos, triángulos, rectas e curvas que dan forma á personaxe protagonista. Páxina a páxina, nun xogo con quen le, Lica xorde á vida a través da combinación das figuras. As ilustracións están inspiradas na arte abstracta para salientar as cores, as liñas e os puntos nunha composición dinámica co mesmo senso lúdico e táctil dos móbiles do escultor Alexander Calder. Coma nunha adiviña feita de imaxes, o libro convida a descubrir formas que recrean o mundo a través dos seus elementos básicos.