Publícase a 6ª edición da obra de María Villamarín
Con entusiasmo, anunciamos un novo fito na traxectoria dun dos libros máis singulares do noso catálogo: a sexta impresión deDiario de dúas casas, da autoraMaría Villamarín, chega ás librerías este novembro de 2025. A noticia non é só unha celebración editorial senón un testemuño do extraordinario percorrido da obra e da profunda conexión que estableceu coas persoas lectoras desde a súa primeira publicación en xuño de 2023. Un suceso que pertence tanto á obra como a cada unha das persoas que a fixeron súa.
Hai libros que chegan sen facer moito ruído mais que, de súpeto, están en todas partes. Non a través de grandes campañas publicitarias senón polo boca a boca, pola recomendación sincera entre a xente que le. Este é o caso de Diario de dúas casas de María Villamarín, unha obra que se converteu nun pequeno fenómeno literario. A proba está nos datos: a súa primeira impresión foi en xuño de 2023 e, xusto un ano despois, en xuño de 2024, xa alcanzaba a súa quinta reimpresión. Un ritmo vertixinoso que fala dunha conexión profunda co público.
Mais, ¿que ten este diario sobre a vida entre dous lugares que resoa con tanta forza? Non é unha historia de grandes aventuras nin de xiros argumentais inesperados. A súa maxia reside noutro lugar, nunha profundidade que se agocha detrás do cotián. ¿Que fai que tantas persoas se sintan interpeladas por esta viaxe de ida e volta entre a cidade e a aldea?
As dúas casas son, en realidade, un estado mental
O primeiro que cómpre entender é que o título non se refire unicamente a dous lugares. A viaxe da protagonista entre a cidade onde estuda e a aldea onde naceu é moito máis ca un simple desprazamento xeográfico. O libro explora un dobre desprazamento que é, á súa vez, un “movemento interior”.
Non se trata só do contraste entre o asfalto e a terra senón da colisión entre “dous mundos e dúas formas de vida” que habitan dentro da narradora. É unha exploración da dualidade interna, das tensións e lealdades divididas que moitos experimentamos. O crítico Ramón Nicolás expresouno con gran acerto:
“Nesa dicotomía, na construción dunha dualidade recorrente […] ocupa un papel relevante a existencia de dous mundos, de dúas casas, de dous territorios habitados, se se quer, de maneira distinta mais sempre necesarios pois son eles os que estimulan a propia escritura.”
A escritura convértese no verdadeiro fogar
Se as dúas casas físicas representan unha tensión, un estado de desconcerto constante, ¿onde atopa a protagonista o seu verdadeiro refuxio? A resposta é unha das ideas máis atractivas e potentes do libro: na propia escritura. A obra presenta unha metáfora reveladora onde “casa e caderno poden ser a mesma cousa”.
No medio das fisuras familiares, do ir e vir desorientador, o acto de escribir nos seus cadernos e o de ler convértense no lugar de pertenza definitivo. A literatura transfórmase nun lugar seguro, nun fogar construído por elección propia. A lectura preséntase como un “acubillo escollido, como casa propia”, un alicerce fundamental para construír a subxectividade cando o mundo exterior parece inestable. E é precisamente porque ese fogar literario é tan persoal e tan elaborado polo que a autora non nolo entrega de forma pasiva senón que nos pide colaborar na súa elaboración.
Non é un libro para ler senón para colaborar
Unha das características que a crítica sinalou é que Diario de dúas casas non ofrece respostas sinxelas nin unha lectura pasiva. A autora, María Villamarín, amosa unha gran “valentía”, segundo o crítico Xosé M. Eyré.
Non é un libro que o dea todo feito; ao contrario, require que quen o le encha os ocos, que conecte as imaxes e que participe activamente na elaboración do significado. É unha proposta esixente mais fondamente respectuosa coa intelixencia de quen está ao outro lado da páxina. Eyré explícao así:
“a autora […] esixe en quen le unha colaboración activa, vai dirixida a ese tipo de lectura.”
Quizais parte do seu éxito radique precisamente niso: nunha época de consumo rápido, unha obra que nos convida a pensar e a colaborar trátanos como persoas interlocutoras activas, non como simples espectadores.
A abraiante profundidade do cotián
¿Como consegue esta obra tratar temas tan profundos como a identidade e o desarraigo sen caer na grandilocuencia? A través dunha prosa que se centra nos sucesos correntes da vida: facer café, coidar da horta, unha conversa telefónica. A maxia está en como se narran estes pequenos momentos.
A escritura de Villamarín posúe unha “levidade tan abraiante coma engaioladora”, unha lixeireza aparente que, paradoxalmente, consegue dotar a eses episodios cotiáns dunha “capacidade metafórica nada común”. O resultado final é unha voz narrativa xenuína e evocadora, cristalina e profunda, capaz de atopar o universal nos detalles máis pequenos e de sorprender pola súa forza literaria.
Máis ca un diario
O segredo do fenómeno silencioso de Diario de dúas casas non é un único elemento senón a poderosa converxencia de catro ideas que falan directamente ao noso tempo: a identidade como un lugar interior, a arte como refuxio definitivo, a esixencia dunha lectura activa e a revelación do transcendental no cotián. A obra de María Villamarín demostra que as grandes cuestións da vida non requiren tramas complexas, abonda cunha mirada atenta a ese camiño de ida e volta que todas as persoas, dun xeito ou doutro, percorremos.
Ao cabo, entre as idas e voltas das nosas propias vidas, ¿onde atopamos nós a nosa verdadeira “casa”?
Co acto que se celebra o día 20 de novembro coa intervención dePilar Vilaboi, tradutora da novela de Mercè Rodoreda, do escritorCarlos Meixide, editor de Rodolfo e Priscila, e da editoraLaura Molinos, da Fundación Euseino?, queremos facer unha homenaxe á autora de A praza do Diamante e, ao tempo, lembrar a presenza entre nós da Literatura e a cultura catalás.
Traducida por Pilar Vilaboi, a novela “A praza do Diamante”, de Mercè Rodoreda, publicouna en galego Edicións Positivas en 1995 e, recentemente, Rodolfo e Priscila nunha edición revisada.
A Fundación Euseino? ten a honra de acollela o día 20 de novembro nun acto co que queremos celebrar tamén a presenza entre nós da cultura e a lingua catalás. Galego e catalán, dous idiomas e dúas culturas non imperialistas que se relacionan en pé de igualdade.
O galego forma parte dunha polifonía, a do grupo dos idiomas romances. Con idéntica consideración para o italiano ca para o catalán. Non quixeron formar parte desa polifonía o portugués nin o castelán impostos nas colonias, entre elas o noso país. Trátase, daquela, de recoñecer unha polifonía que non precisa ter variante áurea ningunha, tampouco peso cultural nin demográfico; porque temos a levidade que Italo Calvino pedía para a literatura. Somos menores, coma Franz Kafka fronte ao pai, respecto do latín. Somos idiomas continxentes, non dogmas eternos.
A filoloxía románica é a do galego independente e intersticial, impropio coma a metamorfose dos idiomas, coma o Ibis de Ovidio e o escornabois de Kafka; en resumo, o idioma dunha literatura menor, a da literalidade, non a lingua da literatura imperial dos idiomas áureos e colonizadores.
Por iso queremos facer aquí, co gallo da reedición da obra de Mercè Rodoreda, a nosa humilde mais orgullosa Homenaxe a Cataluña.
A recensión da tradución de “Ninguén queda” no Irish Times
Publicado este domingo, 9 de novembro, no Irish Times, ofrecemos en galego as pasaxes completas do artigo de Declan O’Driscoll referidas á tradución para o inglés de Ninguén queda, realizada por Jacob Rogers co título What Remains. Incluímos as referencias das outras obras comentadas e as súas literaturas de orixe pois coidamos é interesante ver o xeito no que o crítico presenta cada unha delas. Agradecemos a Bullaun Press que nos informase desta recensión da obra de Brais Lamela.
Fragmento da páxina do Irish Times na que se publica a recensión.
Ficción en tradución: lembranzas, mitos e historias da orixe
Recensións de What Remains, de Brais Lamela, The Effingers: A Berlin Saga, de Gabriele Tergit, Eye of the Monkey, de Krisztina Tóth, The Cat, de Georges Simenon e Beasts of the Sea, de Iida Turpeinen
Ao comezo de What Remains de Brais Lamela (Bullaun Press, 144 páxs., 14,95 €), traducida do galego por Jacob Rogers, o autor reflexiona sobre a comunidade da que escribe, afirmando: “Mentres vivisen na súa terra natal, terían que aceptar a súa propia invisibilidade.”
Esta xente, do recuncho noroeste de España, foi obrigada a abandonar a súa terra na década de 1950 para deixar paso a un encoro hidroeléctrico. Na primeira metade da novela, o narrador está no Nova York do século XXI, investigando para unha tese universitaria que “revela o discreto fluxo de información entre as institucións capitalistas norteamericanas e a ditadura de Franco”. Mais o narrador ten dúbidas sobre o seu traballo, tanto sobre a tese coma sobre a novela autoficcional que estamos a ler, cuxa veracidade é ás veces cuestionada pola súa moza, Mariana, tamén hispana.
Na segunda metade do libro, viaxan co irmán e co pai enfermo do narrador á zona de España da que foran desaloxados os labregos. Agora os okupas viven nas casas que quedaron, algunhas das cales aínda conteñen obxectos deixados polos antigos residentes, o que permite obter coñecementos tanto dos novos ocupantes coma dos detritos do pasado. A novela é sempre seria na súa intención, aínda que lle preocupe máis facer preguntas que atopar respostas e aínda que o seu estilo poida parecer bastante aleatorio —mesturando anécdotas, especulacións e conversas—, estes elementos únense para permitirnos comprender a profunda achega ás lembranzas e aos mitos que constitúen un pobo.
Isto tamén é certo para o pobo xudeu, cuxas historias de orixe bíblica seguen a invocarse como base para accións acerbadamente polémicas na actualidade. Tal historia sempre contenciosa é fundamental para The Effingers: A Berlin Saga, de Gabriele Tergit (Pushkin Press, 824 páxs., 20 £), traducida do alemán por Sophie Duvernoy, […] Publicada por primeira vez en 1951, a novela abrangue o período 1878-1948, un período engaiolador, aínda que cada vez máis arrepiante, […].
Desafortunadamente, esa incapacidade de vivir en concordia non é máis doada a nivel micro, como demostra Eye of the Monkey, de Krisztina Tóth (Seven Stories Press, 304 pp, 14 £), traducida do húngaro por Ottilie Mulzet, cunha inmediatez desencantadora. A figura clave da novela é un psiquiatra, o doutor Kreutzer, de quen as persoas con problemas esperan que sexa unha fonte de consolo. Axiña descubrimos que é un individuo profundamente manipulador que traballa principalmente con clientas para explotar as súas vulnerabilidades para a súa propia satisfacción. […]
En Every Time We Say Goodbye, de Ivana Sajko (V&Q Books, 124 páxs., 15 €), traducida do croata por Mima Simić, a inestabilidade da Europa actual é o pano de fondo para unha novela na que a violencia se transmite a través das xeracións coma un xene defectuoso. O narrador en primeira persoa, “un xornalista e autor socialmente comprometido”, vai nun tren, escapando dunha relación fracasada, tratando de atopar onde comezaron os fíos da brutalidade e se algunha vez deixarán de incrustarse na sociedade. […]
Non hai violencia en The Cat, de Georges Simenon (Penguin Classics, 154 páxs., 10,99 £), traducida do francés por Ros Schwartz, mais si hai un nivel desconcertante de crueldade. Unha parella de anciáns, Émile e Marguerite, viven unha vida estancada de silencio compartido no único chalé que queda nunha rúa sen saída. O home bota unha bolboreta de papel cara á muller, na que está escrito “O gato”. En resposta, o anaco de papel dela que ten escrito “O papagaio”. Ao principio, este absurdo podería ser obra de Beckett, aínda que sen as súas frases tensas. Pola contra, esta novela sombriamente fascinante está escrita dun xeito claro e eficiente, para contarnos mellor o que levou a este peculiar arranxo doméstico. […]
A crueldade e a estupidez dos humanos son evidentes en Beasts of the Sea, de Iida Turpeinen (MacLehose Press, 286 páxs., 16,99 £), traducida do finés por David Hackston. Comezando no mar de Bering en 1741, a novela establece os factores que levaron a Georg Wilhelm Steller a descubrir a extraordinaria vaca mariña, que máis tarde recibiría o seu nome. […]
A sombra é a única maneira na que un ser humano se pode ver completamente a si mesmo. A sombra é a individuación do mesmo xeito ca a persoa é a súa máscara. Unha representación (imago). Soamente somos diferentes por como nos representamos. Máscaras e sombras reais, no mundo.
É moi curioso o que afirma Gilles Deleuze no Seminario que deu sobre Spinoza e que leva por título Les vitesses de la pensée (“As velocidades do pensamento”). Trátase de encontrar as moléculas dun mesmo no que se ama, unha especie de identificación de quen, neste caso, está a ler, coa obra de Spinoza. Enténdese que non se trata de amarse a si mesmo, ou se cadra si.
E iso é o que Spinoza chamaba os encontros. Iso son os encontros. Ao cabo, habedes atopar o que amades. Endexamais pasedes un segundo a criticar algo ou a alguén. Endexamais, endexamais critiquedes. E, se vos critican, dicide de acordo e continuade, non hai nada que facer. Atopade as vosas moléculas. Se non as atopades, mesmo non habedes poder ler. Ler, iso é, consiste en atopar as vosas propias moléculas. Están nos libros. As vosas moléculas cerebrais están nos libros.
Avelaíñas ao redor dunha lámpada, fotografía de Yurii Bilous, cortesía de Wikimedia Commons.
Emmanuel Levinas non había estar en absoluto de acordo. A escisión ontolóxica entre o Mesmo e o Outro non é, segundo el, resultado dunha relación alérxica do Mesmo co Outro. Logo, sendo igualmente moléculas, as moléculas túas non poden ser as miñas nin ao revés. A amargura da escisión é precisamente a proba do amor. Se, como afirma Deleuze, o fundamental é identificar as miñas moléculas no Outro, a escisión ontolóxica non existe, ou existe mais só como reacción alérxica, ao contrario do que afirma Levinas. Amarse a si mesmo non é amor, ¿son, pois, as moléculas impropias as que cómpre buscar?
Suponse que en Deleuze isto ten que ver coa cuestión da inmanencia. Mentres que Levinas vai na dirección contraria, a da transcendencia. Así e todo, Deleuze loita contra un dragón imaxinario, non contra “o dragón” que é a súa hipóstase do suxeito inmanente, que existe só como intensidade e devir. Esa é a raíz cartesiana de Spinoza: a afección como algo medible, como un máis ou un menos. Por iso emprega o verbo “encontrar”, porque nese contexto equivale a “elixir”, porque a vontade do cogito é todo e o único mundo que dá concibido.
E, xeralmente, non atopar os libros que se aman, ou finalmente non amar ningún libro, iso forma un temperamento... […]. É unha cousa ben rara. Volvémonos amargados.
A amargura xorde dese non amarse, dese non atopar as propias moléculas dun no outro, ou na outra. De feito ese é o significado de crise: separación, escisión.
Moléculas buscándose e zoando coma avelaíñas arredor dunha lámpada. Se cadra o autor de Empirisme et subjectivité non dá visto máis alá, non é quen de albiscar a materia que permite a escisión ontolóxica non como amargura, non como crise nin epokhé ningunha senón como virtualidade xenerosa, como razón sen razón.
O pensamento de Simone Weil ofrece unha vía fundamental para abandonar a correlación humano-mundo, ou inmanente-transcendente, implícita nas posicións de Deleuze e Levinas. Ao rexeitar unha ontoloxía do ser como forza ou poder, Weil achégase a unha ontoloxía da liberdade do sercomo don e amor. A parte humana que di “eu” é unha “divindade imaxinaria” que nos sitúa no centro do mundo. Renunciar a ser persoa, por amor e xenerosidade, é admitir a posibilidade de non ser, é unha “descreación” que disolve o eu e permite acceder a unha existencia impersoal. Esa existencia impersoal só se logra mediante unha “atención de calidade rara” e na soidade. Weil amosa a posibilidade de “instituír sen vínculo transcendente”, pois a finalidade instituínte é impersoal e acomún. O amor, ou o que ela chama “caridade”, entendido como as Khárites gregas (graza mundana), permite instituír fóra do suxeito e fóra da comunidade, sen necesidade dun vínculo transcendente ou inmanente, algo simplemente dado e recibido sen razón.
Suxeito vectorial e Mundo da Xustiza
Na obra de Quentin Meillassoux, esas virtualidades pódense considerar, exactamente, como algo que xorde ex nihilo, xa que non proceden do mundo actualmente existente ou das súas potencialidades físicas, nin dunha Totalidade dos posibles, por exemplo, dun Entendemento divino que abranguería o conxunto do que é posible. As virtualidades proveñen do non-Todo dos posibles, logo, do Abismo intotalizable das virtualidades do Hipercaos.
O sinal de que xurdiron ex nihilo no pasado procede dos “feitos de irredutibilidade” entre varias ordes de existencia, ordes de existencia que ata o presente foron tres:
1) a materia, redutible ao que poden enunciar dela as teorías físico-matemáticas;
2)a vida, entendida máis particularmente como conxunto de contidos (ou colectores), é dicir, de afeccións, de sensacións, de percepcións cualitativas, e que non se pode reducir a procesos materiais;
3) o pensamento, entendido como capacidade de acceder a “contidos intelixibles” portadores de eternidade e que por iso non é redutible a ningún contido (ou colector).
Estas tres ordes determinan a existencia de tres Mundos —materia, vida, pensamento— que actualmente coexisten mais dos que todo indica que se sucederon no tempo. Meillassoux entende, pois, que hai suplementos irredutibles no devir, cuxo número é imposible de calcular, que non son sinais dunha transcendencia senón dun Caos superior.
A partir desa constatación, propón entón pensar o Rexurdir especulativo como a posible aparición dun cuarto Mundo, o da Xustiza. Ese Mundo, aínda que sen necesidade ontolóxica, é un Mundo que ten sentido agardar, non a modo dun capricho calquera pois é o único que podería introducir no devir unha irredutibilidade e unha novidade tan radical como a da vida respecto da materia, ou a do pensamento respecto da vida.
Ningún ente —o ser vivo máis evolucionado, un anxo, ou deus— pode superar o ente pensante da maneira en que o pensamento supera a vida ou a vida a materia. Se aínda pode advir un Mundo que supere o noso terceiro Mundo (o do pensamento) tal como este superou os anteriores, non pode ser outro máis ca o Mundo do Rexurdir, o do ser último que é o ser pensante mais segundo un réxime de existencia esta vez digno da súa condición: o da inmortalidade como garante da igualdade universal.
Así e todo, cómpre ter coidado en non identificar o Último co Absoluto, advirte o autor de Après la finitude (“Despois da finitude”). O Absoluto e o Eterno non teñen valor en si mesmos xa que se identifican coa facticidade eterna, é dicir, en suma, coa estúpida continxencia de todas as cousas.
Mais o Último, é dicir, o ente pensante (do que o ser humano é un representante entre outros posibles) é un ente continxente, fráxil, mortal, polo menos no noso mundo. O Último é o ente que, sabendo que a continxencia é absoluta, coñece a súa propia continxencia e adquire por iso unha dimensión cognitiva e tráxica á vez que lle dá o seu valor insuperable. Por iso, o único Mundo que podería exceder en novidade o do ente pensante debería reproxectalo no ser segundo unha inmortalidade específica: non unha existencia necesaria —iso é ontoloxicamente imposible— senón unha existencia susceptible de prolongarse indefinidamente. Trataríase dunha forma de inmortalidade sen necesidade na que a morte seguiría sendo, certamente, un posible, mais un posible que, se cadra, nunca ha chegar porque os corpos que rexorden xa non han estar sometidos á lei biolóxica do perecer. Os corpos seguirían sendo continxentes (podendo perecer) mais xa non precarios (estando constrinxidos a morrer segundo as leis biolóxicas do seu mundo). A morte converteríase no que Meillassoux chama un “puro posible”: un posible non destinado a cumprirse ningún día.
O proxecto deste filósofo é entón o de facer do cuarto Mundo un posible susceptible de suplementar, no noso propio Mundo, a subxectividade dos seres humanos actuais, transformando en profundidade a vida íntima dos que tomasen en serio tal hipótese. A un tal posible, proposto como real e susceptible de ter no presente efectos subxectivos, chámalle un posible compacto, ou tamén un Quizais (Peut-être, “pode-ser”), para distinguilo dun simple posible formal ou “simplemente” teórico (no que non se chega a crer aínda que se conciba na súa propia consistencia). Por iso Meillassoux cre que o asunto máis importante da filosofía, o seu último envite, non é o ser, senón o poder-ser. Pois o Poder-ser conxuga en si a cerna verdadeira de toda ontoloxía (a potencialidade absoluta do posible factual) e a aspiración máis profunda da ética (o cumprimento universal da Xustiza).
Importa, ao cabo non perder de vista a cuestión seguinte. Se o cuarto Mundo pode ter un efecto sobre a existencia presente, é unicamente no caso dun suxeito escatolóxico, movido polo desexo da Xustiza universal: suxeito ao que Meillassoux tamén chamou suxeito vectorial, é dicir, imantado polo vector da emancipación futura.
A sombra e a máscara existen na medida en que non disfrazan, non disimulan, na medida en que a nosa existencia non depende da individuación. Non somos avelaíñas a dar voltas arredor dunha luz. Somos luz, graza mundana que existe e proxecta sombras, máscaras fugaces que non perduran mais si poden ser dignas de perdurar. Fagámonos persoas dignas dese tempo sen devir, o tempo da existencia mundana continxente no que a morte é puro posible non destinado a cumprirse.
Cyclophora punctaria. Fotografía de Luís Miguel Bugallo Sánchez. Cortesía de Galipedia, Wikimedia Commons.
Seminario sobre Spinoza, 6 de xaneiro de 1981
Cita completa orixinal e tradución
A cita completa en francés, tal e como a pronunciou Gilles Deleuze no seminario sobre Spinoza titulado Les vitesses de la pensée (“As velocidades do pensamento”), o 6 de xaneiro de 1981, é a seguinte:
[Transcrición do orixinal en Francés:]
Et c’est ça que Spinoza appelle les rencontres. C’est les rencontres. A la limite, trouvez ce que vous aimez. Ne passez jamais une seconde à critiquer quelque chose ou quelqu’un. Jamais, jamais, jamais ne critiquez. Et si on vous critique, dites d’accord, et continuez, il n’y a rien à faire. Trouvez vos molécules. Si vous ne les trouvez pas, vous ne pouvez même pas lire. Lire, c’est ça, c’est trouver vos propres molécules. Elles sont dans les livres. Vos molécules cérébrales sont dans les livres. Je crois que rien n’est plus triste, chez les jeunes en principe doués, que de vieillir sans avoir trouvé les livres qu’ils auraient véritablement aimés. Et généralement ne pas trouver les livres qu’on aime, ou ne finalement en aimer aucun, ça donne un tempérament… et du coup on se fait savant sur tous les livres. C’est une drôle de chose. On devient amer. Vous connaissez l’espèce d’amertume de l’intellectuel qui se venge sur les auteurs de n’avoir pas su trouver ceux qu’il aimait… l’air de supériorité qu’il a à force d’être con. Tout ça, c’est très ennuyeux. Il faut qu’en dernière instance, vous n’ayez de rapport qu’avec ce que vous aimez.
[Tradución:]
“E iso é o que Spinoza chamaba os encontros. Iso son os encontros. Ao cabo, habedes atopar o que amades. Endexamais pasedes un segundo a criticar algo ou a alguén. Endexamais, endexamais critiquedes. E, se vos critican, dicide de acordo e continuade, non hai nada que facer. Atopade as vosas moléculas. Se non as atopades, mesmo non habedes poder ler. Ler, iso é, consiste en atopar as vosasa propias moléculas. Están nos libros. As vosas moléculas cerebrais están nos libros. Coido que non hai nada máis triste, na mocidade en principio capacitada, que avellentar sen dar atopado os libro que habían amar de veras. E, xeralmente, non atopar os libros que se aman, ou finalmente non amar ningún libro, iso forma un temperamento… e de súpeto facémonos sabios respecto de todos os libros. É unha cousa ben rara. Volvémonos amargados. Xa coñecedes esa especie de amargura do intelectual que se vinga dos autores por non saber atopar entre eles os que quería… o aire de superioridade que ten á forza ser unha prea. Todo iso amola moito. En última instancia, cómpre que só vos relacionedes co que vos presta.”
euseino.org 