A Carta Postal
Pódense ler estes envois como o prefacio dun libro que endexamais escribín. […]
Xogamos a carta postal contra a literatura, a inadmisible literatura.
—Jacques Derrida—
Nota do editor
Da correspondencia de Robert Louis Stevenson, escribiu Henry James que “é coma quen puxa delicadamente nunha porta xa medio aberta e entra coa sensación de que non é en absoluto necesaria esa intrusión [pois quen leu a súa obra xa ten a impresión de coñecer intimamente o autor]. Así e todo, ao facelo, ¿non sente que está a vivir canda el como o fixera con anterioridade? A través da súa correspondencia abofé que o ego brilla con magnificencia… que é moito máis do que calquera corresponedencia pode lograr.” Ofrecemos en varias entregas unha escolma das cartas que o autor dos Papeis de Aspern enviou e recibiu do autor da Illa do Tesouro.
A resposta de Stevenson á primeira carta que lle dirixe James está escrita en Bournemouth, onde ambos os escritores habían facer amizade en 1886. No curioso e esaxeradamente xeneroso artigo que este último lle dedicou á edición das cartas do primeiro, escribe que “a impresión, para quen le as derradeiras cartas, é a dunha singular beleza… dun profundo talento, dunha expresividade moi atinada e ricaz e, especialmente, dunha galanura irónica e desesperada que arde, co máis puro dos lumes, nun estraño e alienante ambiente para chegar a nós decisivamente transformada en fume.” (in Notes on Novelists with Some Other Notes, Nova York: Charles Scribner’s Sons, 1914).
Estas dúas cartas coas que se inicia a súa correspondencia poñen de manifesto dúas concepcións diferentes da literatura e a importancia do contexto no que comeza a relación entre os dous escritores, o da polémica que había dar pé á primeira grande achega teórica de Henry James. Por unha banda R. L. Stevenson, un escritor popular de gran difusión, e pola outra Henry James, o autor que inicia un cambio de paradigma na narrativa, o do modernismo anglosaxón que tería o seu punto máis extremo na obra de James Joyce. A orixe destas dúas cartas é a seguinte:
O 25 de abril de 1884, na Royal Institution de Londres, Walter Besant, daquela no apoxeo da súa popularidade como narrador, pronuncia unha conferencia co título Fiction as One of the Fine Arts, posteriormente recollida en fascículo e amplamente difundida na prensa. Sabéndose aludidos, Henry James e Robert Louis Stevenson deciden entrar na discusión; o primeiro co artigo “The Art of Fiction”, publicado uns meses máis tarde en Longman’s Magazine, en resposta ao intento de Besant por establecer as “leis da ficción”, entre elas a de que os novelistas se deben limitar ao ámbito da súa experiencia, polo que, por exemplo, unha muller nova que resida nunha vila tranquila non podería escribir sobre a vida nun cuartel. Argumento ao que James contesta afirmando que un novelista suficientemente espelido pode coñecer realidades diversas e empregalas con suceso no que escriba. Defende dese xeito a liberdade de escolla do novelista tanto no que se refire ao tema coma ao método para tratalo na ficción: “A única obriga que debe satisfacer unha novela por adiantado para non incorrer na acusación de arbitrariedade é ser interesante.” En especial, James recea das restriccións impostas á ficción con finalidade moral: “Ningunha boa novela pode proceder dunha mente superficial; o que a min me parece un axioma é aquilo que a un escritor de ficción o ceibe de calquera necesidade de fundamentación moral.” Mentres que para o autor de Daisy Miller é discutible que a narrativa de ficción sexa un tipo de artesanía, Stevenson aproveita a súa resposta na mesma revista co artigo titulado “A Humble Remonstrance” (Unha amoestación humilde) para redefinir os termos nos que escribe James, afirmando que tanto Besant coma James non están a falar de ficción senón máis ben da arte da narrativa, algo que, como suxire, está presente tamén na historiografía, na pintura e na poesía. E, cousa máis importante, o autor do Dr. Jekyll e Mr. Hyde cuestiona que a idea de arte teña que rivalizar coa vida: “Ningunha arte […] pode competir exitosamente coa vida, a arte que o faga está condenada a perecer.” Se James defende a importancia da verdade para o novelista, Stevenson considera a verdade “unha palabra de moi cuestionable utilización”, describindo ao seu colega como “un tipo de artista autenticamente intencionado”. Aínda que James explicite na súa primeira carta que está máis de acordo ca en desacordo con Stevenson e este asegure coincidir na natureza “elaborada” da literatura, as súas posicións poñen en evidencia diferenzas significativas no punto de vista. A posición modernista do primeiro afástao da idea que ten da narrativa como fabulación o segundo.
A tradución fíxose a partir de The Letters of Robert Louis Stevenson to his Family and Friends. Selected and Edited, with Notes and Introduction, by Sidney Colvin (Charles Scribner’s Sons, 1899). E a partir de The Letters of Henry James, edición e selección de Percy Lubbock (Charles Scribner’s Sons, 1920).
Coordinación da sección, escolma e tradución do inglés de Cecilia F. Santomé.
♦
De Henry James a R. L. Stevenson
Bolton Street, 3. W.1
5 de decembro [de 1884]
Aínda lin onte á noite o estudo que lle publicaron no Longman’s de decembro en resposta —xenial, por certo— ao artigo que escribín logo de ler a Besant, tamén para dita revista; e, desa encantadora media hora, resultou o desexo amigable de mandarlle unhas palabriñas. Palabras baixo ningún concepto de discusión, disensión, réplica ou protesta, senón de cordial simpatía acompañada da certeza do moito que me presta todo canto escribe. É un luxo, nesta época inmoral, atopar alguén que escriba de verdade e que teña coñecemento do que esa marabillosa arte supón. Sería inxusto competir con vostede niso. Ademais, coido que estamos máis de acordo que en desacordo, e —malia que haxa aspectos en que un espírito menos manso que o meu desexaría furgar— non é diso do que lle quero escribir. Pola contra, agradézolle o moi suxestivas e oportunas que son as súas observacións, tan sentidas e expresadas con brillantez por vostede. Diso teñen en cantidade, e o seu admirable estilo actual aboia en perlas e diamantes. Excelentes como son as súas palabras de peche, e non sei se haberá quen lle dea máis a razón ca min cando propón que toda arte é unha simplificación. Compráceme ver enunciada unha verdade tan claramente. As miñas páxinas na Longman non eran máis que unha alegación en favor da liberdade. Eran só a metade do que tiña para dicir, e un día hei tratar de expresar o restante. Entón, igual lle paso unha man cariñosa polo lombo. Dirá vostede que a miña “liberdade” é unha divindade obesa que esixe medidas especiais. Ou se cadra peche o bico despois de darlle unha última volta. A alegría natural de canto escribe resúltame deliciosa e, cando penso que procede dun home que leva ao lombo tanta carga na vida —ou así mo parece a min—, coido que vostede é sen dúbida un xenio. Aínda que supoño que tamén algo de gusto lle dará. Sempre que vexo a Colvin,2 pregúntolle por vostede. Poida que lle mande esta carta para que lla faga chegar a vostede. Aquí ten o seu fiel servidor, que lle envía os seus mellores e infinitos bos desexos,
Henry James
De R. L. Stevenson a Henry James
Bonallie Towers,3 Branksome Park (Bournemouth)
8 de decembro de 1884
Benquerido Henry James:
Vaia toma de contacto admirable, a súa. En máis dun sentido. En primeiro lugar, por facelo coa esperanza de que teña continuidade. E niso me esforcei. Falando en serio, aqueles que queremos practicar a arte da literatura cunha determinada orientación corremos o risco —por mor da falta de información e da escaseza dun interese ben madurado pola mesma— de non atopar unha audiencia que nos encha. A xente supón que o que lle interesa é “o asunto”. Pensa, por exemplo, que os prodixiosamente elaborados pensamentos e sentimentos dun Shakespeare caen polo seu propio peso, non comprende que un diamante sen pulir non é máis ca un coio. Pensa que os xiros na trama ou os bos diálogos veñen da observación directa da vida, resístense a entender que son o resultado dun artificio buscado e que teñen a súa orixe en dolorosos procesos de supresión. Pero eu quéroo todo ben aireado, polo meu propio proveito e polo do público, e prégolle que non me perda de ollo, que me acompañe en canta ocasión de disensión teñamos sobre unha das miñas tentativas frustradas e enfatice os puntos de consenso (para evitar así que caia sobre min o desprezo dos profanos). Confío en que o seu artigo me deixe marxe para a réplica; e agardo facelo con tanta arte como para tirar de vostede e sacalo do seu silencio, que agora ameazo. Non lle pediría máis á vida que pasala moendo neste cuarto de millo cun axudante coma vostede.
En segundo lugar, é certo que me alegra oílo falar dun xeito tan agarimoso do meu traballo. Alégrame e sorpréndeme. Eu véxome coma un campesiño, moi rudo e zoupón, que non merece que o lea —e moito menos o gabe— un home tan talentoso, tan hábil e con tal mestría coma vostede. Por fortuna, nunca se verá no brete de ter que poñerse na pel dun escritor da miña categoría, que se enfronta derrotado, por exemplo, á escena do parque en Lady Barberina.4 Sorpréndeme en cada pincelada a súa precisión etérea, e o efecto de conxunto —tan sutil coma o syllabub,5 tan nítido coma unha fotografía— dáme moita envexa. Cada un de nós defende o seu propósito e eu prefiro o meu; pero debo admitir que, comparado con vostede, son un pailán de primeira en termos de posta en escena.
Lamento xa iso en que diferimos: tanto o trazado das historias coma o perfilado dos personaxes. Claro que non estou tan falto de luces como para pedirlle que mude de rumbo. Pero non podería nunha novela —por aquilo de compracer un rendido admirador e para que engorde os seus estantes cun volume que lle praza—, ¿non podería, insisto, —ou sen o podería— introducir os seus personaxes nun molde algo menos abstracto e académico (en anteriores traballos seus, a miña querida señora Pennyman6 xa tiña algo diso) e presentar os acontecementos non digo dun xeito máis impactante pero si concedéndolle algo máis de rotundidade —coma se se tratase dun episodio sacado dunha desas mal chamadas “novelas de aventuras de toda a vida”? Témome que non, supoño que non me queda outra que suspirar e admitir que fai vostede ben. Con todo, cando bato, poñamos por caso, cunha especie de Tom Jones tratado coa súa exquisita fineza e atravesado por esa luz indirecta que vostede manexa con mestría, cústame moito pousar tal marabilla e, se o fago, é a desgusto. Non digo máis.
Formo parte —xa o sabe— desa categoría humana, a dos nulos, dada a infatuarse. E iso engádeme presión á hora de recibir visitas. Mais poida que un día destes o embargue a sensación de que unha xornada á beira do mar e entre os piñeirais podería supoñer un cambio agradable respecto da cidade. De ser o caso, prégolle que non deixe de mandarnos recado. A miña muller e mais eu estaremos encantados de acollelo na nosa morada e ofrecerlle de comer e de beber na medida dos nosos posibles —teño unha botella xeitosa de viño bordelés—. Co resaibo del, considéreme o seu fiel servidor,
Robert Louis Stevenson
P. S. Reabro esta carta para dicirlle que volvín ler a miña nota e paréceme que nela estou lonxe de ser respectuoso e fiel á verdade. É obvio que era consciente de que estaba tomando o seu artigo como un simple colgadoiro do que prender as miñas propias observacións pero, ¿que é un artigo se non iso? ¡Anda que non lle vai poder vostede colgar comentarios agudos ao meu! Vaia maneira a miña de atentar contra o principio de proporcionalidade e os máis básicos fundamentos da boa educación para con vostede, ¡por moito que a intención fose a contraria! De feito, sendo como é un lector fino, xa intuiría o que teño realmente no pensamento. Así que só me queda poñer o ramo —pechando antes os ollos e encolléndome de ombros, como non podía ser doutro xeito— con aquela trillada expresión:
“Ao ataque, Macduff!”7
- Westminster, barrio londiniense. Henry James viviu alí do ano 1876 ao 1886. Hoxe, esa zona pertence ao barrio de Mayfair. (N. da T.) ↩︎
- Sidney Colvin (1845-1927) foi un crítico literario e artístico británico. Nomeadamente coñecido pola súa amizade con Robert Louis Stevenson, de quen foi o primeiro editor da súa correspondencia. (N. do E.) ↩︎
- Bonallie Towers foi o cuarto aloxamento de Fanny e Robert Louis Stevenson en Bournemouth desde a súa chegada a ese lugar no verán de 1884. Alí viviron entre novembro dese ano e finais de marzo do seguinte. (N. da T.) ↩︎
- Publicada orixinalmente entre maio e xullo de 1884 na revista The Century Magazine, pertence ao ciclo de obras “internacionais” de Henry James, obras que subliñan as diferenzas entre a cultura americana e a europea. O realismo co que retrata as clases altas está a miúdo tinguido dun forte sarcasmo. (N. da T.) ↩︎
- Sobremesa tradicional inglesa do século XVI ao XIX, elaborada a base de leite enteiro ou nata con azucre cortada cunha chispa de viño. (N. da T.) ↩︎
- Personaxe de Washington Square (1880), novela de Henry James. (N. da T.) ↩︎
- Referencia á exhortación que Macbeth, heroe da peza homónima de Shakespeare, lle fai a Macduff, señor de Fife e opoñente, ao final da escena VIII do acto V para encirrar a batalla final entre ambos. (N. da T.) ↩︎
euseino.org 