Arquivo por etiquetas: W. B. Yeats

“My Name Is LUCA”, por Hadrián Loureiro

By Publicado en Contemplar o mundo,Filosofia Etiquetado ,,,,,, Deixar un comentario

Materialismo do verán

Notas curiosas e infrecuentes sobre a poiese da materia

“The Realists”,
by William Butler Yeats


Hope that you may understand.
What can books, of men that wive
In a dragon-guarded land;
Paintings of the dolphin drawn;
Sea nymphs, in their pearly waggons,
Do but wake the hope to live
That had gone
With the dragons.

“Os realistas”,
de William Butler Yeats
Traducido do inglés por Carlos Lema

Que o deas entendido espero.
Onde se non nos libros, de homes que cren
En terras de dragóns gardadas por cancerbero;
Golfiños pintados con esmero;
Ninfas mariñas, que en carrozas de nácar son,
Onde se non a espranza de vivir espertar ten
Porque acabou ao carón
Dos dragóns.

Publicamos o cuarto desta serie de artigos, ou notas curiosas sobre cousas do mundo que ás veces pasan desapercibidas, ou xacen abandonadas sen que a nosa atención repare nelas. Coma un gabinete de curiosidades no que, grazas a esa capacidade do verán para iluminar a materia, reunimos pezas insólitas, pouco frecuentes, sobre as cousas que forman parte do mundo sen necesidade de que ninguén as vexa.

A ciencia da complexidade enfróntase ao desafío de comprender como a materia inanimada se organizou en vida, unha cuestión multifacética que abrangue bioloxía, química, xeoloxía e astronomía. Hadrián Loureiro elabora un prontuario para nos achegar ao que foi o “Último Antepasado Común Universal”, LUCA polas súas siglas en inglés (Last Universal Common Ancestor). LUCA é o inicio da vida, o punto de diverxencia fundamental entre as bacterias e as arqueas, e a súa caracterización é crucial para entender a aparición temperá da vida.

Ata o presente, podemos dar conta de tres ordes de existencia: a materia, redutible ao que se pode enunciar nas teorías físico-matemáticas; a vida, entendida máis concretamente como conxunto de colectores, é dicir, de afeccións, de sensacións, de percepcións cualitativas, e que non se poden reducir a procesos materiais; o pensamento, entendido como capacidade para acceder a “contidos intelixibles” que, como tal, non é redutible a ningún colector. Estas tres ordes determinan a existencia de tres mundos: materia, vida e pensamento, que actualmente coexisten mais que todo indica que se sucederon no tempo.

“Último Antepasado Común Universal (LUCA)”, por Hadrián Loureiro

A filosofía de Quentin Meillassoux e as últimas descubertas científicas sobre a orixe da vida converxen nunha visión que desafía o antropocentrismo. O materialismo especulativo de Meillassoux proporciona un marco para pensar a realidade en si mesma, unha realidade ancestral independente da subxectividade a través da idea de “Hipercaos”. As “declaracións ancestrais” da ciencia, coma a idade da Terra e a existencia de LUCA, son incomprensibles para a corrente filosófica do correlacionismo, dominante hoxe en día, mais cobran sentido nun universo gobernado pola continxencia radical suxerida polo Hipercaos.

A ciencia, pola súa banda, está a trazar un retrato cada vez máis pormenorizado de LUCA como un organismo complexo, anaerobio, termófilo, quimioautótrofo que utilizaba a ruta de Wood-Ljungdahl (a ruta redutiva do acetil coencima A), vivía nun ambiente de ventos hidrotermais hai aproximadamente 4,2 mil millóns de anos, e formaba parte dun ecosistema microbiano. Esta imaxe da vida primitiva na Terra, baseada en enerxía química e independente da luz solar, ten profundas implicacións astrobiolóxicas, suxerindo que ambientes similares noutros corpos celestes poderían acubillar vida.

1. ¿Que é o correlacionismo e por que Quentin Meillassoux busca refutalo?

O correlacionismo é unha postura filosófica contemporánea que sostén que non pode haber obxectos, feitos, leis ou seres que non estean sempre xa correlacionados cun punto de vista, un acceso subxectivo, unha cultura ou unha linguaxe. En esencia, afirma que non podemos coñecer a realidade en si mesma, só a realidade tal e como se nos presenta a través da nosa experiencia. Meillassoux identifica dúas versións principais: a transcendental (que postula formas universais de coñecemento subxectivo) e a posmoderna (que nega tal universalidade). Ambas, con todo, rexeitan a posibilidade dun “coñecemento absoluto” da “cousa en si mesma”.

Meillassoux busca refutar o correlacionismo porque cre que se enfronta a unha aporía fundamental co “problema do arqueofósil” ou “ancestralidade”. O arqueofósil refírese a materiais que dan probas de fenómenos anteriores incluso á emerxencia da vida, como a idade do universo ou da Terra determinada pola ciencia (por exemplo, 14 mil millóns de anos para o universo, 4,5 mil millóns para a Terra). Se o tempo e o espazo son correlatos do suxeito, o correlacionismo non pode dar sentido á idea dun tempo que precede a subxectividade, no que a propia subxectividade xurdiu. A ciencia afirma que algo existiu antes da subxectividade e máis nada, o que implica un significado realista. Para o correlacionista, iso sería unha pura “representación subxectiva dun pasado” ou unha “ilusión producida por unha retroproxección”, o que Meillassoux considera unha “catástrofe” que destrúe o significado das afirmacións científicas.

A refutación de Meillassoux non é inxenuamente realista senón “especulativa” e busca demostrar que o pensamento pode acceder á realidade tal e como é en si mesma baixo condicións especiais, rachando o círculo correlacionista.

2. ¿Como caracteriza Meillassoux o “tempo” e que implicacións ten isto para a distinción entre ser e devir?

O “Hipercaos” non é o caos ordinario que se entende como desorde e aleatoriedade. A continxencia do Hipercaos é tan radical que mesmo o devir, a desorde ou a aleatoriedade poden ser destruídos por el e substituídos por orde, determinismo e estabilidade. As cousas son tan continxentes no Hipercaos que o tempo é capaz de destruír mesmo o devir das cousas.

Isto difire significativamente das “metafísicas do devir” (coma as de Heráclito, Nietzsche ou Deleuze), que postulan un devir necesario e eterno ou leis inmutables de transformación. Para Meillassoux, o devir é só un feito (do mesmo xeito que a estabilidade) e ambos os dous deben ter a posibilidade eterna de aparecer e desaparecer sen razón. As leis físicas non son necesarias; son feitos continxentes que poden cambiar sen razón. O tempo non está gobernado por leis físicas senón que as leis mesmas están gobernadas por un “tempo tolo”.

O Hipercaos é un caos racional que é máis caótico que calquera caos antirracionalista. Cando se produce un feito conforme as leis físicas dun mundo determinado, pódese dicir que ese feito era unha potencialidade dese mundo. Mais o Hipercaos pode producir tamén feitos que non son conformes ás potencialidades dun mundo; virtualidades que xorden malia non proceder das potencialidades físicas dun mundo existente.

3. ¿Cal é a idade estimada de LUCA (Último Antepasado Común Universal) segundo as últimas investigacións e que implica esa data para a orixe da vida?

As últimas investigacións (Moody et al., 2024) estiman que LUCA viviu hai aproximadamente 4.200 millóns de anos (Ga), cun intervalo de confianza do 95% que abrangue de 4.090 a 4.330 millóns de anos. Esta estimación baséase na análise de tempo de diverxencia de duplicados xenéticos pre-LUCA, calibrada mediante fósiles microbianos e rexistros de isótopos cunha nova implementación de cross-bracing.

Esta data é significativamente temperá na historia da Terra. O impacto que formou a Lúa (e que había esterilizar a superficie da Terra) data de aproximadamente 4.510 millóns de anos. Isto implica que o proceso desde a formación da Terra e a Lúa ata a emerxencia e evolución de LUCA requiriu un intervalo de tempo xeolóxico sorprendentemente curto, de aproximadamente 200 a 400 millóns de anos. A datación máis temperá suxire que a vida xurdiu e se complexificou rapidamente despois de que a Terra se arrefriase o suficiente para albergar auga líquida. Esta nova visión tamén desbota a hipótese do Late Heavy Bombardment (LHB) como unha limitación máxima na idade de LUCA, xa que a interpretación da súa intensidade e duración foi cuestionada.

4. ¿Como era a fisioloxía e o hábitat de LUCA segundo as reconstrucións xenómicas actuais?

As reconstrucións xenómicas máis recentes, como as de Weiss et al. (2016) e Moody et al. (2024), describen a LUCA como un organismo procariota relativamente complexo e non un “proxenote” simple. As súas características chave inclúen:

  • Metabolismo: era un autótrofo anaerobio que utilizaba a vía de Wood-Ljungdahl (WLP) para a fixación de CO2 (acetoxénese). Isto suxire que podería crecer quimioautotroficamente a partir de H2 e CO2, ou heterotroficamente a partir de doadores de electróns como alcohois e ácidos. Tiña a capacidade de fixar nitróxeno (diazótrofo) e posuía unha ATP sintase para xerar enerxía, probablemente aproveitando gradientes iónicos xeoquímicos. Os seus encimas eran ricos en grupos FeS e FeNiS e utilizaban mecanismos de reacción radical. Tamén tiña vías para a biosíntese de moitos cofactores esenciais.
  • Termofilia: A presenza da xirase inversa, un encima específico dos hipertermófilos, indica un estilo de vida termófilo para LUCA.
  • Estrutura celular: posuía o aparello celular central da vida procariota moderna, incluíndo os constituíntes básicos dunha membrana fosfolipídica e posiblemente unha primitiva parede celular. Tamén tiña un sistema inmune temperán baseado en CRISPR-Cas.
  • Xenoma: estimase que o seu xenoma tiña polo menos 2.5 Mb (2.49-2.99 Mb) e codificaba arredor de 2.600 proteínas, comparable aos procariotas modernos.
  • Interaccións xenéticas: o seu código xenético requiría modificacións de nucleósidos e metilacións dependentes de S-adenosil metionina (SAM), destacando a importancia dos grupos metilo.

En canto ao seu hábitat, os datos apuntan a un ambiente hidrotermal xeoquimicamente activo, rico en H2, CO2 e ferro. Isto podería ser tanto en profundas fontes hidrotermais (onde o serpentinizamento proporciona H2) como en fontes hidrotermais superficiais ou termas quentes. O seu metabolismo acetoxénico proporcionaría un nicho para outros membros dun ecosistema microbiano temperán, incluíndo metanóxenos que reciclaban CO2 e H2.

a, Unha representación de LUCA baseada na reconstrución ancestral do contido xénico. b, LUCA no contexto da árbore da vida. As pólas da árbore da vida que deixaron descendentes hoxe en día están en negro, mentres que as que non deixaron descendentes están en gris. Como antepasado común da vida celular actual, LUCA é o nodo máis antigo que se pode reconstruír empregando métodos filoxenéticos. Compartiría a Terra primitiva con outras liñaxes (destacadas en verde azulado) que non deixaron descendentes entre a vida celular hoxe en día. Non obstante, estas liñaxes puideron deixar un rastro en organismos modernos transferindo xenes á árbore da vida mostrada (liñas vermellas) antes da súa extinción. c, O metabolismo quimioautotrófico de LUCA probablemente dependía do intercambio de gases co ambiente inmediato para acadar a fixación de carbono orgánico (Corg​) a través da acetoxénese e tamén puido executar o metabolismo en sentido inverso. d, LUCA dentro do contexto dun ecosistema primitivo. O CO2​ e o H2​ que alimentaban o metabolismo plausiblemente acetoxénico de LUCA puideron provir de achegas tanto xeoquímicas coma bióticas. A materia orgánica e o acetato que producía LUCA puideron crear un nicho para outros metabolismos, incluídos aqueles que reciclaban CO2​ e H2​ (como nos sedimentos modernos). e, LUCA nun contexto de sistema terrestre. O LUCA acetoxénico puido ser unha parte chave dos ecosistemas (quimio)autotróficos tanto superficiais como profundos, impulsado polo H2​. Se os metanóxenos tamén estivesen presentes, o hidróxeno liberado como CH4​ á atmosfera converteríase en H2​ pola fotoquímica e, polo tanto, reciclaríase de volta ao ecosistema superficial, impulsando a súa produtividade. Ferm., fermentación.
[URL: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11383801/figure/Fig3/]
5. ¿Como se relaciona a investigación de LUCA coa astrobioloxía e a posibilidade de vida noutros mundos?

A comprensión da orixe da vida e a identidade de LUCA é fundamental non só para explicar a vida na Terra senón tamén para determinar a posibilidade de vida noutros mundos. As características do hábitat de LUCA (fontes hidrotermais, rochas, auga e calor xeoquímica) son notablemente comúns no noso sistema solar. Moitas lúas exteriores, coma Europa de Xúpiter e Encelado de Saturno, teñen océanos subterráneos, fondos rochosos e calor xeotérmico producido polas interaccións de marea gravitatoria coas súas planetas nai.

O feito de que LUCA non necesitase luz solar (dependía de enerxía química) é crucial para a astrobioloxía. Isto suxire que a vida podería existir facilmente en ambientes similares en lugares distantes do sistema solar onde o sol non penetra a través de cubertas de xeo. Se atopamos vida noutros lugares, é probable que sexa, polo menos quimicamente, moi parecida á vida moderna. As descubertas sobre como vivía LUCA proporcionan pistas sobre os “signos de vida” que buscar en futuras misións a estas lúas xeadas, centrándose na enerxía química que impulsou a orixe da vida.

6. ¿Cales son os enfoques actuais para estudar a orixe da vida na Terra e que problemas persisten?

O estudo da orixe da vida divídese en dous enfoques principais:

  1. Enfoque “top-down” (de arriba cara abaixo): comeza coas características comúns dos organismos contemporáneos (por exemplo, a súa natureza celular, o uso de ADN, ARN e proteínas, e o código xenético universal) e busca vestixios da bioquímica dos primeiros organismos na vida actual. Este enfoque asume unha traxectoria sinxela entre a química abiótica e a bioquímica complexa actual, e apóiase na reconstrución de filoxenias moleculares.
  2. Enfoque “bottom-up” (de abaixo cara arriba): considera os procesos que ocorreron en ambientes primitivos e que contribuíron á complexificación da química, levando a sistemas con suficiente complexidade para a evolución. Busca descubrir sistemas químicos autorreplicantes que poidan non ser similares á bioloxía moderna mais capaces de evolución aberta. Este enfoque depende moito do coñecemento dos ambientes primitivos da Terra e do Sistema Solar e dos procesos químicos e físicos que se deron neles.

A pesar de décadas de investigación, o consenso científico sobre a orixe da vida aínda non se alcanzou. Persisten cuestións importantes sen resolver:

  • Problema histórico: a orixe da vida é un problema histórico e, estritamente falando, non reproducible experimentalmente no seu proceso exacto.
  • Sistemas dinámicos: os sistemas biolóxicos, terrestres e solares son dinámicos, o que fai difícil retrotraer as súas operacións a estados anteriores.
  • Plausibilidade prebiótica: a “plausibilidade” das condicións prebióticas (composición da atmosfera temperá, fontes de enerxía, mecanismos de concentración de compostos orgánicos) é un punto de moito debate e incerteza debido á escaseza de evidencias xeolóxicas do período Hadeano/Arqueano.
  • Paradoxo do ovo ou a galiña: a necesidade de proteínas para o ADN e de ADN para as proteínas (o Dogma Central) suxire que unha “RNA World” (mundo de ARN) puido ser unha etapa intermedia, pero a síntese prebiótica de ARN e os seus compoñentes aínda presenta dificultades.
  • Complexidade da sopa prebiótica: aínda que se demostrou a síntese abiótica de moitos compostos orgánicos importantes para a vida (aminoácidos, bases nucleicas, azucres) baixo condicións simuladas, a “sopa prebiótica” sería unha mestura complexa cunha enorme diversidade molecular e non se sabe cales eran esenciais nin como se organizaron en sistemas autorreplicantes.

En resumo, a ciencia fixo grandes avances na identificación de posibles fontes e rutas de síntese de compoñentes orgánicos, pero o mecanismo exacto da autoorganización e emerxencia da vida segue sendo unha das grandes preguntas sen resposta.

A teoría de LUCA (Last Universal Common Ancestor) é fundamental para a nosa comprensión da orixe da vida na Terra, e a Intelixencia Artificial (IA) pode ter un papel significativo na súa investigación, mentres que os principios inherentes á teoría de LUCA tamén poden ofrecer inspiración para o desenvolvemento de modelos de IA.

Papel da Intelixencia Artificial en relación coa teoría de LUCA

A IA, e máis amplamente os métodos computacionais avanzados, xa están implícita ou explicitamente involucrados na investigación de LUCA:

  • Reconstrución de características de LUCA: os científicos utilizan análises filoxenéticas e modelos de rexuvenecemento xénico para inferir as características de LUCA a partir dos xenomas dos organismos modernos. Estes métodos implican o procesamento de enormes cantidades de datos xenéticos (por exemplo, 6.1 millóns de xenes que codifican proteínas foron analizados nun estudo). A IA, especialmente a aprendizaxe automática, é crucial para identificar patróns complexos nestes conxuntos de datos, modelar a evolución dos xenes (duplicacións, transferencias, perdas) e inferir a probabilidade de que certas familias de xenes estivesen presentes en LUCA. Un estudo de 2024, por exemplo, utilizou un algoritmo de rexuvenecemento de xenes e árbores de especies para inferir a evolución das familias de xenes e estimou que o xenoma de LUCA tiña uns 2.75 Mb codificando ao redor de 2,657 proteínas.
  • Estimación da idade de LUCA: os modelos de reloxo molecular son ferramentas computacionais que integran rexistros xenómicos e fósiles para estimar o tempo da diverxencia evolutiva. A IA podería mellorar a precisión destes modelos, permitindo a integración de datos máis diversos e a xestión máis robusta das incertezas, como as limitacións do rexistro fósil ou a complexidade das transferencias horizontais de xenes.
  • Modelado de ecosistemas temperáns: os estudos indican que LUCA non existiu illado senón como parte dun ecosistema. A IA pode axudar a modelar as complexas interaccións metabólicas de LUCA (por exemplo, o seu metabolismo acetoxénico dependente de H2 e CO2) con outros membros da comunidade microbiana, os ciclos de nutrientes e o impacto no sistema terrestre temperán.
  • Exploración da química prebiótica: a “xeración de estruturas moleculares in silico” é unha aplicación directa de métodos computacionais na química prebiótica. A IA podería acelerar enormemente a exploración do “enorme espazo químico orgánico” para descubrir novas e plausibles vías de síntese prebiótica que fosen “robustas” e que puideron dar orixe aos compoñentes da vida.
  • Xestión de “sistemas dinámicos”: As fontes sinalan a dificultade de prever ou extrapolar cara atrás como operaron os sistemas dinámicos (como a evolución da Terra). A IA, coa súa capacidade para modelar e simular sistemas complexos, podería proporcionar novas ferramentas para comprender estes sistemas que son críticos para o contexto de LUCA.
¿Como pode axudar a teoría de LUCA no desenvolvemento dos modelos da IA?

A propia natureza de LUCA e as teorías que o rodean poden inspirar novas direccións no desenvolvemento da Intelixencia Artificial:

  • Sistemas auto-organizativos e evolutivos: LUCA foi un “sistema químico autosostible capaz de evolución darwiniana”. Comprender como un sistema tan complexo xurdiu da materia non viva pode proporcionar novos paradigmas para deseñar sistemas de IA adaptativos, autoorganizativos e evolutivos. Isto é especialmente relevante para a “vida artificial” e os axentes autónomos que necesitan operar en contornas cambiantes.
  • Robustez e adaptabilidade: as características de LUCA (anaerobio, termófilo, rutas metabólicas específicas) describen un sistema altamente adaptado a un ambiente temperán da Terra hostil. O concepto de compostos orgánicos “prebioticamente robustos” suxire unha resistencia nos procesos químicos que levaron á vida. Este principio pode inspirar modelos de IA intrinsecamente robustos e resistentes fronte a cambios imprevistos ou limitacións de recursos, crucial para a IA que opera en contornas dinámicas e incertas.
  • Eficiencia en sistemas complexos: o metabolismo de LUCA, aínda que de baixo rendemento enerxético para a acetoxénese, utilizou a vía de Wood-Ljungdahl de forma eficiente tanto para a produción de enerxía como para a biosíntese. Esta “eficiencia na complexidade” podería guiar as arquitecturas de IA para que sexan altamente eficientes na utilización de recursos e nos procesos internos, especialmente no desenvolvemento de IA distribuída ou para dispositivos con recursos limitados.
  • Algoritmos evolutivos e optimización: o proceso que levou a LUCA e a súa posterior evolución é un exemplo masivo de optimización. Mecanismos como a transferencia horizontal de xenes e a duplicación de xenes son motores da innovación biolóxica. Estes principios biolóxicos poderían informar o deseño de algoritmos evolutivos e técnicas de optimización máis sofisticadas para a IA.
  • Superación do “correlacionismo” na interpretación de datos: a obra de Quentin Meillassoux, mencionada máis arriba, busca refutar o “correlacionismo” e acceder á realidade “tal como é en si mesma”, independentemente do acceso subxectivo. O autor de Tempo sen devir argumenta que a ciencia debe ter un significado realista, non só un acordo intersubxectivo. Se os modelos de IA puidesen desenvolverse para interpretar datos e “pensar” sobre a realidade independentemente dos prexuízos subxectivos ou “correlacións” humanas, isto podería levar a interpretacións de datos máis obxectivas e “realistas” por parte da IA, transcendendo os modelos que son puramente “correlatos do pensamento”. Esta é unha conexión máis filosófica mais que podería ter implicacións profundas para a IA científica.

Bibliografía

  • Astrobiology News. “Looking for LUCA, the Last Universal Common Ancestor”. Astrobiology, 30 de marzo de 2017.. Dispoñible en: https://astrobiology.nasa.gov (URL asumida da plataforma, non especificada).
  • Cleaves, H. James. The Origins of Life: A Review of Scientific Inquiry. Earth-Life Science Institute, Tokyo Institute of Technology / John Templeton Foundation, abril de 2020.
  • Lane, Nick (2016) [2015]. The Vital Question. London: Profile Books.
  • Meillassoux, Quentin. Tempo sen devir. Seguido de “Continxencia e liberdade: unha comparación entre materialismo especulativo e ciencia experimental“, por Anna Longo, Traducidos do inglés e do italiano por Carlos Lema, Vigo: Euseino? Editores, 2014. ISBN: 978-84-617-2954-8. URL: https://euseino.org/casabranca/tempo-sen-devir/.
  • Moody, Edmund R. R., et al. “The nature of the last universal common ancestor and its impact on the early Earth system”. Nature Ecology & Evolution, publicado en liña o 12 de xullo de 2024.. DOI: https://doi.org/10.1038/s41559-024-02461-1.
  • Weiss, Madeline C., et al. “The physiology and habitat of the last universal common ancestor”. Nature Microbiology, publicado o 25 de xullo de 2016. DOI: 10.1038/nmicrobiol.2016.116.

“A cidade sepulta”, por Pierre Loti

By Publicado en Contemplar o mundo,Literatura Etiquetado ,,, Deixar un comentario

Materialismo do verán

Notas curiosas e infrecuentes sobre a poiese da materia

“The Realists”,
by William Butler Yeats


Hope that you may understand.
What can books, of men that wive
In a dragon-guarded land;
Paintings of the dolphin drawn;
Sea nymphs, in their pearly waggons,
Do but wake the hope to live
That had gone
With the dragons.

“Os realistas”,
de William Butler Yeats
Traducido do inglés por Carlos Lema

Que o deas entendido espero.
Onde se non nos libros, de homes que cren
En terras de dragóns gardadas por cancerbero;
Golfiños pintados con esmero;
Ninfas mariñas, que en carrozas de nácar son,
Onde se non a espranza de vivir espertar ten
Porque acabou ao carón
Dos dragóns.

Publicamos o terceiro desta serie de artigos, ou notas curiosas sobre cousas do mundo que ás veces pasan desapercibidas, ou xacen abandonadas sen que a nosa atención repare nelas. Coma un gabinete de curiosidades no que, grazas a esa capacidade do verán para iluminar a materia, reunimos pezas insólitas, pouco frecuentes, sobre as cousas que forman parte do mundo sen necesidade de que ninguén as vexa.

Desta volta trátase dunha pasaxe do libro L’Inde (sans les Anglais) (“A India (sen os ingleses)”), de Pierre Loti. Trátase da primeira parte do capítulo segundo, titulado “À Ceylan” (“En Ceilán”). Viu a luz en 1903 na casa editorial Calmann-Lévy de París.

Como indica Edward W. Said no seu libro Culture and Imperialism:

"un relato baseado nunha viaxe pola India na que os ingleses gobernantes non son mencionados nin unha soa vez, de forma deliberada, mesmo con malicia, coma se se quixese suxerir que só se debía ver os nativos, cando, abofé, a India era unha posesión exclusivamente británica (e, por certo, non francesa).

Atrévome a suxerir que, cando a cultura europea finalmente comezou a ter en conta as 'ilusións e as descubertas' imperiais [...], non o fixo opoñéndose a elas senón de forma irónica e cun intento desesperado de nova inclusión."

Talmente o mesmiño que agora intenta facer o neocolonialismo invasivo castelán co idioma e a cultura galegos.

“A cidade sepulta”, por Pierre Loti

[A “cidade sepulta” é a tradución literal do nome que se lle dá na India á cidade de Anuradhapura, que foi destruída a comezos da nosa era pola grande invasión de Malabar. (N. do E.)]

E velaquí a India, a fraga, a xungla.

E para min amence sobre un mundo de pólas e herbas, sobre un océano de eterna vexetación, sobre un infinito de misterio e silencio, despregado aos meus pés ata as liñas extremas do horizonte.

Dende o alto dun outeiro, que xorde como un illote na chaira, vexo iluminarse a queda inmensidade verde. É a India baixo os seus veos de nubes, é a India, a fraga, a xungla; é, no centro da grande illa de Ceilán, o lugar profundo da paz, que protexe aínda por todas as partes o inextricable entrelazamento das árbores; é o lugar onde, dende hai dous mil anos, a marabillosa cidade de Anuradhapura se extinguiu baixo a noite das follas.
A través da espesura dun ceo plúmbeo, onde se incuban treboadas e choivas, amence lentamente o día —mentres é medianoite alá, no meu país, Francia. Unha vez máis, a vella Terra vai presentar á luz do seu sol esta rexión das grandes ruínas, que acaban de pulverizarse e de aniquilarse na vexetación soberana.

¿Onde está, pois, a marabillosa cidade?… Paséase a mirada por todas as partes, como, dende o alto do mastro dun navío, se miraría o círculo monótono do mar, e nada humano parece albiscarse en ningures. Tan só árbores, árbores e árbores cuxas copas se suceden, magníficas e semellantes; unha vaga de árbores que se vai perdendo en lonxanías sen límites. Alá, lagos onde os crocodilos son os amos e onde veñen beber, ao solpor, os rabaños de elefantes salvaxes. É a fraga, é a xungla —de onde comeza a subir cara a min a chamada matinal dos paxaros. Mais, ¿onde se atopa xa a marabillosa cidade, onde o seu rastro?…

Así e todo, uns outeiros ben estraños, vizosos, verdes coma a fraga mais de contornos cada vez máis regulares, en forma de pirámides ou de cúpulas, érguense aquí e acolá, illados, por riba da uniforme extensión da follaxe… E esas son as torres dos vellos templos, as dagabas xigantes, construídas dous séculos antes da era de Cristo; a fraga non puido destruílas mais envolveunas co seu verde sudario, traendo pouco a pouco, sobre elas, a súa terra, as súas raíces, as súas matogueiras, as súas lianas e os seus monos. Soberbiamente aínda sinalan o lugar onde os homes adoraban, nas primeiras idades da fe búdica —e a cidade santa está ben aquí, onde dorme por todas as partes debaixo de min, agochada so a bóveda das ramaxes.

E mesmo o outeiro desde o que miro tamén era unha dagaba sagrada que milleiros de crentes axudaran a construír para a gloria do seu profeta, irmán e precursor de Xesús. A base está gardada por series de elefantes tallados no granito, por deuses cuxa forma se perde baixo o desgaste dos séculos —e cada día aquí, outrora, xurdía o estrondo das músicas relixiosas, o delirio das adoracións e das preces.


"Innumerables son os templos e os pazos de Anuradhapura; as súas cúpulas e os seus pavillóns de ouro resplandecen ao sol. Nas rúas, unha multitude de soldados, armados con arcos e frechas. Elefantes, cabalos, carros, miles de homes van e veñen continuamente. Hai malabaristas, danzantes, músicos de diversos países cuxos timbais e instrumentos teñen ornamentos de ouro."


Agora, todo é silencio; todo é sombra, a noite é verde. Os homes marcharon e a fraga pechouse. E sobre estas ruínas axiña desaparecidas, a mañá érguese, tan tranquila como outrora se erguía sobre a fraga primitiva, nos tempos máis recuados do mundo.

Retrato do Señor X [Pierre Loti], por Henri Rousseau, 1906

Antes de desembarcar na terra grande, tiña que recibir, na illa de Ceilán, unha resposta de certo gracioso Maharaghah de quen ía ser o hóspede e, para eses poucos días de espera forzada, quixen refuxiarme aquí, por noxo das odiosas cidades cosmopolitas da costa.

O camiño que fixen onte para vir xa foi unha longa preparación, o que me predispón favorablemente aos encantamentos deste lugar.

Antes de abrir o día, tivemos que partir de Kandy, a cidade dos antigos reis cingaleses, e viaxar primeiro a través de rexións de grandes palmas, onde se despregaba toda a magnificencia ecuatorial. Despois, pola tarde, a natureza cambiou; as amplas plumas dos cocoteiros e das arequeiras pouco a pouco desapareceron: entraramos nunha zona sen dúbida menos calorosa, onde as fragas imitaban máis as dos nosos climas. Baixo unha choiva cálida e perfumada, incesante, por camiños de chan húmido, nunha pequena carruaxe que mudaba máis ou menos cada cinco leguas, ïamos ao xeito dos nosos cabalos, ao triplo galope, ou ben a un paso teimudo, couces incluídas. Máis dunha vez, tivemos que saltar precipitadamente a terra porque unha besta aínda salvaxe, que non estaba afeita, turraba por deter a marcha. Había dous indios encargados dos cabalos de posta, renovados sen cesar, un que levaba as rédeas, outro sempre listo para saltar á cabeza dos cabalos nos momentos máis perigosos. Un terceiro tocaba a corneta para apartar ao noso paso os carros lentos tirados por cebús, ou cando atravesabamos aldeas ensumidas entre os cocoteiros. —Prometéronnos que habiamos chegar ás oito mais as chuvieiras en enxurrada aumentaban continuamente o atraso que levabamos.

Contra a noite, as aldeas fixéronse máis escasas e a fraga máis densa. Acababamos de ver as rozas feitas polos traballadores —¡Ai, que cativas eran e que perdidas estaban no medio da omnipotencia das árbores! — nin o noso soprador de corneta tiña xa necesidade de esforzarse para escorrentar a ninguén.

As palmeiras desapareceran definitivamente. A partir do solpor, podíase dicir que estabamos no eterno verán dalgunha rexión solitaria das nosas paisaxes de Europa, con fragas máis magníficas a de aquí, é verdade, e de máis prodixiosos entrelazamentos de lianas; un cacto arborescente, de cando en vez, viña tamén evocar o exotismo deste sitio, ou ben unha grande flor de lis vermella de pétalos despeiteados; ou tamén unha bolboreta extraordinaria ao atravesar o camiño perseguida por un paxaro de cores descoñecidas e rechamantes. Mais a ilusión volvía apreixarte, a ilusión dos nosos eidos e das nosas fragas.

Polo tanto, logo de se deitar o sol, máis aldeas, máis pegadas humanas; o silencio dominábao todo, nas profundidades verdes onde o camiño tiña a súa interminable gabia, e por onde iamos de présa agora, sempre de présa, baixo a morna caricia da choiva.

Coa escuridade invasora, unha música de insectos erguíase pouco a pouco da terra toda, cambiando a forma do silencio. Élitros por miríades vibraban en crescendo desde o chan da fraga enchoupada —esa era a música de cada noite desde as orixes do mundo…

Cando se fixo completamente de noite, baixo un ceo todo cuberto, a nosa carreira ao trote lixeiro, mantida durante horas e horas, volveuse moi solemne, entre dúas ringleiras desas grandes árbores, provistas ata o seu pé dunha cabeleira de lianas que se sucedían coma as sebes cada vez máis altas e máis fantásticas dun parque sen fin.

Podía suceder que unhas bestas escuras, vagamente percibidas nas tebras, nos impedían o paso: búfalos inofensivos e estúpidos que había que apartar a berros e a golpes de látego. Despois volvía o baleiro monótono do camiño —con aquel silencio rumoroso da alegría dos insectos.

E un pensaba en todo o que a fraga incubaba de vida nocturna, baixo a súa calma inmensa: tantas feras, grandes e pequenas, á espreita ou cazando; tantos oídos atentos; tantas meniñas dilatadas, a espiar os máis pequenos movementos da sombra…

A roza entre as árbores misteriosas prolongábase sempre diante de nós, tan dereita, palidamente gris no medio daquelas dúas altas paredes negras; sabíase ademais que por diante, por detrás, por todas as partes, durante leguas e leguas, a impenetrable e inquietante maraña das pólas estendía a súa opresión suprema.

Os ollos afixéranse á noite, viamos como se ve en soños, e distinguíanse ás veces, saíndo das matogueiras para axiña desvanecerse, unhas imprecisas bestas asexantes con paso de veludo.

Contra as once, por fin, apareceron uns lumes miúdos; as beiras do camiño estaban inzadas de pedras longas, pedras das ruínas e, no ceo tenebroso, por riba da cima das árbores, debuxáronse as siluetas xigantes das dagabas: a min xa me avisaran e sabía que non se trataba de outeiros senón dos templos da cidade sepulta.

Alí, atopamos aloxamento para pasar a noite nunha hospedaxe rexentado por indios, no medio dun xardín paradisíaco cuxas flores, ao pasar, nos amosou a nosa lanterna.


Agora, polo tanto, está abrir o día mentres escoito debaixo de min, na fraga, o espertar dos paxaros. Nesta torre de templo, estou rodeado polas matogueiras e a vexetación, coma en plena xungla; morcegos, cuxa paz perturbei, voan en círculo na luz matinal, bestas das ruínas coas súas ás grises, e uns esquíos moi pequenos, unha marabilla de velocidade e de graza, vixíanme entre as follas.

Aos meus pés, algunhas desas grandes árbores, que constitúen o sudario da cidade morta, están decoradas como para unha festa de primavera: flores vermellas, flores amarelas, flores rosas. E un chuvasco pasa, rápido, sobre as fermosas copas choridas para se perder despois e disolverse na néboa, no fondal das salvaxes lonxanías.

Mais o sol, que sobe ás présas por tras das nubes e da choiva, xa quenta pesadamente a miña cabeza; é a hora de volver baixo as árbores, á sombra, na noite verde onde viven os homes de aquí, e volvo descer da torre santa por unha escaleira de pólas.


Abaixo, está o mundo confuso dos cascallos e das ruínas, na terra vermella, entre as monstruosas raíces que se retorcen coma serpes. Por centos, xacen as divindades rotas, os elefantes de granito, os altares, as quimeras, testemuñando a arrepiante hecatombe de símbolos causada, hai xa case dous mil anos, polos invasores de Malabar.

Arredor das indestrutibles dagabas, os budistas dos nosos días recolleron piadosamente os máis venerables destes obxectos; nos banzos dos templos esboroados, aliñaron cabezas cortadas de antigos deuses e, grazas aos seus coidados, os vellos altares que quedaron en pé, rudos e informes agora, están cubertos cada mañá de exquisitas flores e unhas pequenas lámpadas aínda alumean neles. Anuradhapura continúa a ser aos seus ollos a cidade sagrada e, desde moi lonxe, uns peregrinos, enganados pola súa encarnación terrestre, veñen recollerse e rezar nela, na paz das árbores.

As dimensións e o plano dos grandes santuarios están sinalados aínda polas series de mármores, de laxas, de columnas que desde as torres se acaban perdendo baixo as árbores; debíase chegar a este lugar tan santo por interminables vestíbulos que gardaban os deuses inferiores e os monstros, todo un pobo de pedra, hoxe xacente e pulverizado.

Ademais destes templos, que dominan de lonxe a xungla tupida, hai centos doutros, en ruínas, por todas as partes, e tamén incontables vestixios de palacios; a fraga agocha tantos piares de granito coma troncos de árbores, e todo se confunde baixo a vexetación eterna.

Pierre Loti

“Os cianotipos das algas de Anna Atkins”, por Alice Oswald

By Publicado en Contemplar o mundo,Literatura Etiquetado ,,,,,, Deixar un comentario

Materialismo do verán

Notas curiosas e infrecuentes sobre a poiese da materia

“The Realists”,
by William Butler Yeats


Hope that you may understand.
What can books, of men that wive
In a dragon-guarded land;
Paintings of the dolphin drawn;
Sea nymphs, in their pearly waggons,
Do but wake the hope to live
That had gone
With the dragons.

“Os realistas”,
de William Butler Yeats
Traducido do inglés por Carlos Lema

Que o deas entendido espero.
Onde se non nos libros, de homes que cren
En terras de dragóns gardadas por cancerbero;
Golfiños pintados con esmero;
Ninfas mariñas, que en carrozas de nácar son,
Onde se non a espranza de vivir espertar ten
Porque acabou ao carón
Dos dragóns.

Na tarde do día 24 de xullo, atopamos abandonado preto da sede da Fundación Euseino?, na rúa de México en Vigo, un acuario feito de cartón, plástico, algas manufacturadas e unhas cunchiñas collidas nalgunha praia. Pareceunos algo cando menos curioso, polo coidado e a atención que alguén puxera en facelo; non un readymade senón algo feito “con arte” no senso antigo da palabra, feito con xeito, con graza.

A mesma graza que o verán ás veces deita sobre o mundo. Decidimos, daquela, recoller o acuario e colocalo no trinque a carón dos libros publicados pola Fundación. Pouco despois, ocorréusenos propoñer unha serie de artigos, máis ca artigos notas curiosas sobre pormenores do mundo que ás veces pasan desapercibidos, ou xacen abandonados sen que a nosa atención repare neles.

Coma nun gabinete de curiosidades. Porque consideramos que a curiosidade intelectual, perceptiva e afectiva —no senso do que nos afecta, das afeccións—, é unha das cousas que nos fai seres mundanos. Esa capacidade do verán para iluminar a materia e conseguir que nos sintamos parte dela, coma cousas do mundo, do que formamos parte sen arelar dominalo.

Iniciamos esta serie de “notas curiosas e infrecuentes”, coa tradución dunhas pasaxes da poeta Alice Oswald sobre a luz impresa nos cianotipos da fotógrafa Anna Atkins. Pasaxes transcritas literalmente da gravación, en concreto, de “The Art of Erosion”, conferencia inaugural de Alice Oswald, Profesora de Poesía, pronunciada na Exam Schools da Universidade de Oxford o 9 de decembro de 2019.

Cystoseira fibrosa, cianotipo por Anna Atkins

“Os cianotipos das algas de Anna Atkins”, por Alice Oswald

De repente, á alborada, a voz remata abruptamente con luz auténtica aínda a se mover riba das árbores cara a unha liña nova. Chegou así, con tan boa sorte e esa luz cenital, coma a neve silandeira ou coma a xiada nocturna. Non dunha soa vez senón delicadamente. Igual ca a raiola acariña o verdor das árbores.

Mentres estou a escribir esas palabras, decátome de que un triángulo gris na sombra da ventá se despraza a través da miña folla de papel e comezo a trazar o seu movemento con puntos. Coma se fixese o diagrama para un enxeñeiro sentado ao meu carón e el dixese “Si”; toda a mesa, cos meus libros e as plumas, estábase a deslizar arredor de ningún punto un centímetro ou menos dun por segundo. E o sol poñíase en evidencia ao dicir “Señor, se usase papel fotográfico, que responde á luz mediante a erosión da súa tintura, daquela hoxe poderiamos estar aquí lendo unha transcrición directa da luz solar”.

Eses cianotipos, tipos de alga mariña que están no Museo de Historia da Ciencia, a preto de 100 metros de aquí, e que realmente son tan bonitos que cómpre ilos ver á sala de investigación do Museo da Ciencia. Porque ninguén os pode fotografar aínda que estean alí. Non o permiten.

Mais as cousas reais teñen un tamaño cinco veces menor nun pequeno caderno de exercicios azul, de fondo azul Prusia escuro, onde están incrible e finamente pormenorizadas aínda que parecen un pouco desdebuxadas. Fíxoas Anna Atkins no século XIX colocando espécimes sobre o papel sensible á luz para crear unha serie de siluetas. Trátase dun proceso erosivo. O sol come as sales de ferro deixando un cianotipo, coma se simplemente lles tirase por riba un capote e, ao cubrir a herba, a súa imaxe quedase gravada nel.

A Robert Hunt, outro precursor da fotografía, o proceso pareceulle tan doado que case era un sinal de debilidade usalo. Os resultados son tan extremadamente simples, afirmou, son tan certeiros, a delineación tan perfecta e o carácter xeral tan interesante que son recomendables por si mesmos, especialmente para señoras e para todos aqueles viaxeiros que non lle queiran prestar demasiada atención ou tempo a esta cuestión: desexar obter coidadas representacións da botánica dunha rexión. Acabamos de ver espécimes da alga británica realizados por unha señora.

Velaquí, abofé, a señora do cianotipo, un tipo de proceso salientable pola extrema fidelidade coa que mesmo se copian os máis esguivios gabiáns das plantas mariñas.

Dictyosiphon fæniculacea, cianotipo por Anna Atkins


A prol das señoras e dos viaxeiros, que el despreza, non podo deixar de pensar agora que o máis difícil para unha artista é acadar ou, ao cabo, desexar acadar, a sinxeleza, a rapidez na execución e a fidelidade ao pormenor.

Hai artistas actuais que se dedicaron á fotografía xa que perseguían obxectivos dese tipo. Susan Derges, por exemplo, deixa nas noites de luar papel fotográfico nos ríos para facer unha versión visual que deixa falar a luz da lúa con voz propia. Gary Fabian Miller fai brillar a luz eléctrica a través de matraces con líquido de cor para facer cadros de imaxes da súa mente. Coido que Harriet Tytler foi unha precursora da fotografía ao traballar coma Samuel Beckett para acadar esa luz que se imprime na súa voz. Cando leo un poema seu, ábrese un obturador e logo outro e outro e a alborada acábase achegando fisicamente a min en catro movementos.

Pola contra, cando leo as “Insinuacións de inmortalidade” de William Wordsworth, que é un poema elaborado, non un poema erosionado, síntome algo menor, inferior e por detrás do poeta, e o efecto que el procura cae coma unha sombra entre o sol e eu mesma.

Houbo unha época na que Meadow Grove e Stream the Earth, calquera lugar común para min, me parecía que era coma a luz celestial, coma se tivese a gloria e a singularidade dun soño. Xa non é o mesmo, se volvo sobre isto que acabo de dicir, cando aceptaba a noite e o día, as cousas que vía, agora xa non me parece así. O arco da vella ía e viña, a rosa era xeitosa, á lúa daba xenio vela. Se miras arredor dela cando o ceo está aberto, se miras na auga dun ceo estrelecido, a luz do sol é coma un nacemento fermoso e cheo de gloria. Mais agora xa sei que a calquera sitio que vaia o esplendor da Terra quedou atrás.

O acuario, feito con cunchas, cartón, papel, plástico e materiais diversos, no trinque da Fundación Euseino?

En memoria de W. B. Yeats

By Publicado en Literatura Etiquetado ,,,,,,, Deixar un comentario

No cabodano do poeta. Poesía fronte a ortopoesía

O 28 de xaneiro de 1939 finou o poeta W. B. Yeats. A data cadrou cos primeiros tempos nos que outro poeta, W. H. Auden, marchou vivir a Nova York, período no que sentiu unha especie de liberación, de impulso cara a unha nova idea do que a vida pode ser. Unha cuestión moi norteamericana, a dun comezo novo.

Ese comezo iniciábase cunha necesidade que non era tal, mais ben tratátabese dunha autoesixencia que Auden se impoñía: pensar cal é a función da poesía e que posición adoptaba o poeta fronte a esa esixencia que a poesía moderna situaba perante calquera que non tivese máis remedio que escribir poemas. Modernamente, escribir poemas sitúa a quen ten intención de os escribir perante ese dilema: escribir poesía ou escribir ortopoesía, isto é, escribir poesía no ronsel do xa escrito ou facelo como un acto do suxeito creador, dese subxectalismo que a convención mallarmeana leva a impoñer desde hai máis dun século co falaz nome de vangarda.

Quen escribe poesía hoxe en día sitúase quer na ortopoesía, é dicir, na figura da persoa poeta como profesional da festivalización da poesía, dunha idea da poesía como espectáculo que continúa a arrepiante tradición wagneriana —Bayreuth— denunciada por Friedrich Nietzsche, quer na decisión de escoller unha concepción da poesía como Letras, a poesía como valor dunha literalidade que se ergue fronte ao subxectalismo creacionista. Neste último, o poema arma o seu dominio a partir da noción militar da vangarda baixo os auspicios dese promotor da transcendencia antimundana que foi Martin Heidegger.

Aproveitamos aquí o cabodano de W. B. Yeats para convocar a poesía a que desvíe o seu rumbo actual, un rumbo que non vai cara a Bizancio senón cara a unha idea antimundana, transcendente, relixiosa e ficticia da literatura. A da poesía festivalizada, subxectalista, antimaterialista que esquece a literalidade (a materia do idioma: aliteracións, ritmo, pararrimas…), a poesía soteriolóxica. A daquelas persoas que queren converter, que están a converter a poesía nunha profesión, nun traballo, non na produción de obxectos literarios senón nunha produción de símbolos con valor de cambio dinerario, de capital simbólico que outorga xerarquía e posición no comercio do libro e no dunha cultura subalterna, dominada pola política e o seu vínculo co financiamento da industria e do comercio cultural, coa circulación de fluxos de diñeiro público para financiar actividades supostamente culturais.

Algo ao que cómpre atender porque atingue a liberdade de pensar, ao raciocinio inapropiable, e á posibilidade de dicir non como a voz dun suxeito artista senón como a da obra independizada da autoría. A propiedade na cultura é unha ficción que se basea na concepción da “voz” do suxeito como dona da literatura. Se centramos os actos literarios e culturais arredor da autoría, ímonos circunscribir á industria do suxeito como poiese que se consome a si mesma, identidade autorial que só fala de como escribirse, é dicir, que dá receitas de como ser no canto de abrir as posibilidades de como ler. A cultura acaba por depender dunha oikonomía simbólica e dineraria con finalidade lucrativa.

Pola contra, a literatura é de toda a xente. Quen escribe traballa con aquilo que máis abunda e non é de ninguén: o idioma.

No seu poema “En memoria de W. B. Yeats”, Auden describe maxistralmente esta situación:

“Na poesía nada acontece: só sobrevive
No val onde se fai e onde un executivo
Nunca ha querer traficar, flúe no sur,
Dos ranchos da soidade á mágoa intensiva,
En cidades puras nas que cremos e onde finamos; sobrevive,
Un xeito de acontecer, un albur.”

“In Memory of W. B. Yeats” aparecía publicado o 8 de marzo de 1939 en The New Republic. Logo pasaría por diversas modificacións, por exemplo, o verso irregular co que se iniciaba continuouse con estrofas rítmicas rimadas que así mantemos na tradución publicada neste artigo.

W. H. Auden
"En memoria de W. B. Yeats"

Traducido do inglés por Carlos Lema 


I
Desapareceu en pleno e mortal inverno:
Os mananciais estaban xeados, os aero-portos case desertos,
E a neve desfiguraba as estatuas dos parques;
O mercurio descendía á boca agonizante do día.
Segundo os instrumentos dos que dispuñamos,
O día da súa morte foi un frío e escuro día.

Lonxe da súa doenza,
Os lobos corrían a través de fragas eternamante verdes,
O río rústico non estaba tentado polos paseos agora tan de moda;
A lingua das carpideiras
Mantiña a morte do poeta afastada dos seus poemas.

Mais pra el, foi a derradeira serán como si mesmo,
Unha tarde de enfermeiras e queixumes;
As bisbarras do seu corpo revoltas,
As prazas da súa mente baleiras,
O silencio invadía os suburbios,
A corrente dos seus sentimentos apagada; converténdose así nos seus propios admiradores.

Agora está ciscado por centos de cidades
E totalmente entregado a afectos nada familiares
Pra atopar a felicidade noutra clase de bosque
Sendo castigado segundo un código de consciencia alleo.
As palabras dun morto
Acaban modificadas polos sangumiños dos vivos.

Mais co baldordo e a importancia do día de mañá,
Cando os corredores de bolsa bradan coma bestas no parquet
E os malpocados teñen sufrimentos abondos para se afaceren a eles completamente
E cadaquén na cela de si mesmo case está convencido da súa liberdade,
Uns poucos milleiros han pensar nese día
Coma un pensa no día en que fixo
Algo lixeiramente inusual.

Segundo os instrumentos dos que dispuñamos,
O día da súa morte foi un frío e escuro día.


II

Eras tan listo coma nós; a todo sobreviviu o teu agasallo:
Á parroquia das ricas, ao corpo en decadencia,
A ti mesmo. Irlanda, a toliña, deixou na poesía descendencia.
A nova Irlanda tenche a súa propia tolemia e o seu verdoallo.
Na poesía nada acontece: só sobrevive
No val onde se fai e onde un executivo
Nunca ha querer traficar, flúe no sur,
Dos ranchos da soidade á mágoa intensiva,
En cidades puras nas que cremos e onde finamos; sobrevive,
Un xeito de acontecer, un albur.


III

En ti, Terra, un convidado honorable xaz:
William Yeats descansa aquí en paz.
Deixa que a ola irlandesa deite
Fóra a súa poesía, que se baleire.

No máis escuro pesadelo
Ladra de Europa todo cadelo,
E agardan as nacións vivas,
No seu odio todas cativas;

Desde cada cara humana
Mira en fite a intelectual desgana,
E xace de mágoa un mar
Entalado e xeado en cada ollar.

Poeta, vai, vai dereito
Ata o fondal da noite a eito,
Persuádenos de gozar, malia todo
Coa túa voz amodo;

Co labor do verso,
Fai fartura do perverso;
Nun rapto de aflicción,
Canta a humana condición.

Do corazón no deserto,
Deixa o saudable manancial aberto.
Nos días que o prenden,
Ao home ceibo a pregar aprende.




W. H. Auden

"In Memory of W. B. Yeats"


I

He disappeared in the dead of winter:
The brooks were frozen, the air-ports almost deserted,
And snow disfigured the public statues;
The mercury sank in the mouth of the dying day.
What instruments we have agree
The day of his death was a dark cold day.

Far from his illness
The wolves ran on through the evergreen forests,
The peasant river was untempted by the fashionable quays;
By mourning tongues
The death of the poet was kept from his poems.

But for him it was his last afternoon as himself,
An afternoon of nurses and rumours;
The provinces of his body revolted,
The squares of his mind were empty,
Silence invaded the suburbs,
The current of his feeling failed; he became his admirers.

Now he is scattered among a hundred cities
And wholly given over to unfamiliar affections,
To find his happiness in another kind of wood
And be punished under a foreign code of conscience.
The words of a dead man
Are modified in the guts of the living.

But in the importance and noise of to-morrow
When the brokers are roaring like beasts on the floor of the bourse,
And the poor have the sufferings to which they are fairly accustomed
And each in the cell of himself is almost convinced of his freedom
A few thousand will think of this day
As one thinks of a day when one did something slightly unusual.

What instruments we have agree
The day of his death was a dark cold day.

 

II

You were silly like us; your gift survived it all:
The parish of rich women, physical decay,
Yourself. Mad Ireland hurt you into poetry.
Now Ireland has her madness and her weather still,
For poetry makes nothing happen: it survives
In the valley of its making where executives
Would never want to tamper, flows on south
From ranches of isolation and the busy griefs,
Raw towns that we believe and die in; it survives,
A way of happening, a mouth.

 

III

Earth, receive an honoured guest:
William Yeats is laid to rest.
Let the Irish vessel lie
Emptied of its poetry.

In the nightmare of the dark
All the dogs of Europe bark,
And the living nations wait,
Each sequestered in its hate;

Intellectual disgrace
Stares from every human face,
And the seas of pity lie
Locked and frozen in each eye.

Follow, poet, follow right
To the bottom of the night,
With your unconstraining voice
Still persuade us to rejoice;

With the farming of a verse
Make a vineyard of the curse,
Sing of human unsuccess
In a rapture of distress;

In the deserts of the heart
Let the healing fountain start,
In the prison of his days
Teach the free man how to praise.

Outra idea que inspiraba a obra de Auden, a da doazón, é dicir, aquela que racha coa economía do capital simbólico na que se alicerza a noción de autoría e a propiedade das obras artísticas, recupera a figura do daímon, que na Grecia arcaica era a contraria á do símbolo, empregado este último no intercambio de propiedades. Curisosamente, o daímon xa aparece na obra de Yeats e reaparece na de Auden tal como indica Edward Mendelson no seu maxistral ensaio Early Auden, Later Auden, unha das monografías esenciais sobre a obra deste poeta.

Pola súa banda, Yeats escribiu un ensaio ben interesante sobre o daímon como aquilo que dá forma á vida. Esa idea da vida como representación parécenos importante precisamente porque pon en entredito a noción da vida como economía rexida por un fin transcendente, algo propio do cristianismo e de ideoloxías como o marxismo relacionadas cun obxectivo soteriolóxio final, que non do comunismo materialista e mundano, en absoluto transcendente.

“Os gregos, como me comentou certo erudito, consideraban que os mitos eran accións realizadas polos daímons, e que os daímons daban forma aos seus personaxes e ás súas vidas. Decote prestábame pensar que existe un mito para cada ser humano, cousa que, de ser así, había axudar a entender o que pensamos e o que facemos.” (W. B. Yeats, “At Stratford-on-Avon”)

Pola contra, no caso de Auden, a resabia e ironía dos seus poemas iniciais apoia a crenza de que a súa existencia (a dos daímons) permaneceu agachada para quen os lía e, se cadra, tamén parcialmente oculta para Auden mesmo. De feito, non fala explicitamente desas forzas — os daímons— ata que, pouco meses despois da súa elexía a Yeats, escribiu o libro en prosa parcialmente autobiográfico titulado “The Prolific and the Devourer”, no que describe a súa “convicción […] de que a vida está regulada por forzas misteriosas.” Mais ese libro permaneceu inacabado e esa convicción endexamais pasou ao prelo.

Así e todo, no inicio da súa obra, Auden xa invocaba esas forzas misteriosas. Cando a finais de 1938 comezou a escribir sobre a “doazón” do artista, imaxinábao como algo separado do mundo histórico. De feito, pouco despois, en 1939, Auden consideraba esa “doazón” do artista como a orixe por fin ceibe do dominio da identidade (subxectalismo comercializado) e do poder (ortopoesía vangardista).

Semella daquela que o poeta establece un vencello claro entre poesía “pura” e literalidade cando, ao escribir a recensión dun libro de Shakespeare en outubro de 1939, o autor de Another Time afirma que “No senso auténtico da verba ‘pura’ é [Shakespeare] o poeta puro por excelencia, o que quere dicir que explora a vida toda a través dun medio único que é a linguaxe”. É a doxa e son certas idées reçues as que sosteñen a falacia do poema como pensamento, esa mesma concepción do poema como algo que arrenega da tradición literaria para dar primacía á poesía como revelación, como aletheía.

Se cadra Paul Celan enganábase niso, de aí que a súa visita a Heidegger fose un fiasco pois o filósofo endexamais lle concedeu á poesía como materia lingüística, si como revelación, o mesmo valor discursivo —no senso foucauldiano de adminstración do poder— qua a filosofía do Dasein ostenta.

Foi a crítica a Kant a que levou a filosofía do século XX, malgré elle, a continuar as ideas de Heidegger: acontecemento (Ereignis), deconstrución (Abbau) e nihilismo ontolóxico (Dasein). A ortopoesía exerce actualmente esa mesma función: é a que ten por finalidade a acumulación de capital simbólico, aquela que decide sobre a espuria relación entre poesía e verdade, de tal xeito que a poesía rexeita a súa condición de literatura para achegarse a un suposto pensamento como verdade transcendente. O poema non é xa literalidade, deixa de ser son e senso para constituírse en verdade revelada pola relixión que consagra a voz do suxeito poético como único valor e símbolo coa súa propia liturxia e os seus propios dogmas. Trátase, ao cabo, da arte de darse a razón a si mesma.

Neste contexto, o poema de W. H. Auden sitúanos no debate sobre a poesía; un debate que hoxe en día se quere furtar mediante a circulación masiva dun lugar común, o de que só existe unha poesía como tal, unha única poesía “auténtica”, verdadeira. Esa mesma que aquí acabamos de denominar ortopoesía. Quer fale do futuro da especie quer fale de calquera utopía, aquí situámonos sempre en fronte: na situación mundana na que o compromiso non se posterga a ningunha salvación. A divindade está no mundo, é continxente, non é eterna nin ten nada que ver cunha revelación.

O mesmo W. B. Yeats ratificábao cando un ano antes do seu falecemento escribía na estrofa final do seu poema “A deserción dos animais do circo”:

III

Poderosas imaxes esas, ¿por ser completas
Na mente medran mais de onde veñen?
De reboutallo moreas, rúas de escoura repletas,
Botellas e potas vellas, latas que teñen
o esqueleto podre, metais enferruxados, meigas
Inda no oficio. Agora, coa carreira acabada,
Xazo aquí, onde toda carreira comeza,
Espiña e farrapo noxento, da tenda do corazón peza.

O poeta falecía ás dúas da tarde do sábado 28 de xaneiro de 1939 no Hotel Idéal Séjour de Cap Martin, en Roquebrune, Francia.

Autoridade e música poética, 1

By Publicado en Literatura Etiquetado ,,,, Deixar un comentario

Oíndo Auden segundo Seamus Heaney

En 1987, o poeta Seamus Heaney publicou o artigo “Sounding Auden” na London Review of Books. A revista recuperou hai pouco este ensaio no que Heaney explora a relación entre o tipo de autoridade poética que W. H. Auden buscaba e logrou e o que se pode describir como a súa música poética. Un asunto que nos parece de importancia abonda na situación actual do xénero poético como para deternos a glosalo aquí. Dado que consideramos necesaria unha defensa da concepción da poesía como representación, o papel dos elementos sonoros na poesía e o seu efecto resulta fundamental. A poesía na súa materialidade, como representación ligada aos esforzos relacionados coa eufonía e a eurritmia, ou coa súa buscada ausencia, coa orde das palabras, co ton, a altura e o nivel da dicción. As anáforas, as aliteracións e a literalidade da poesía. Mesmo no nivel mínimo da articulación fónica, a poesía é algo material.

Por “autoridade poética”, Heaney entende os dereitos e o peso engadido a unha voz non soamente pola súa relación coa verdade do dito senón tamén como unha virtude da súa tonalidade. Un tipo de oscilación sonora que consegue chegar á fondura auditiva e, a través dela, a “outras partes da nosa mente e natureza”. Por música poética hanse entender os maiores ou menores efectos de linguaxe describibles e a forma pola que se consegue e se mantén unha tonalidade determinada.

Son e experiencia

A poesía pódese considerar, fundamentalmente, unha cuestión de son e do poder do son para vencellar a mente e as percepcións do corpo dentro dunha complexidade acústica. Por outra banda, segundo Heaney, a poesía tamén é unha cuestión de lograr significados apropiados e verdadeiros que acaden o asentimento mediante a disposición e interrogación da experiencia:

“De feito, moitos poemas —incluídos os de Auden— constitúen unha irredutibilidade temporal contra a confusión debida á inclinación da mente a aceptar ambas as concepcións da función da poesía malia a súa potencial e mutua exclusividade.”

Desa maneira, Heaney enuncia un dos dilemas meirandes da obra de Auden, o da relación entre poesía e verdade. Dilema que atravesa gran parte da literatura moderna cando menos desde Goethe. Da relación entre poesía e verdade trata o poema “Orfeo” e un dos seus antecedentes, “A escolla”, de W. B. Yeats.

A argumentación que emprega Auden para distanciar poesía e experiencia baséase precisamente no material poético sonoro:

“[…] os elementos do poema que non se orientan á experiencia verbal son traducibles ata certo punto: as imaxes, por exemplo, os símiles e as metáforas, que xorden da experiencia sensorial.”

Mais “non se poden traducir o son das palabras nin as súas relacións rítmicas e todos os significados e asociacións que dependen do son, coma as rimas e xogos de palabras”. (W. H. Auden, El arte de leer)

Beleza e verdade

Tamén afirma que “Queremos que un poema sexa fermoso, é dicir, un paraíso terrenal verbal, un mundo atemporal de puro xogo que nos dea pracer precisamente polo seu contraste coa nosa existencia histórica.” Iso que queremos, abofé, se é completamente indulxente, levaría a poesía á autodecepción —de aí o contravalor entre verdade e beleza. Por ese motivo, Auden engade que “un poeta non nos pode achegar unha verdade sen introducir na súa poesía o problemático, o doloroso, o caótico, o laido”.

Senso e son

Pola súa banda, Heaney faise a pregunta de como responder á cuestión do valor da poesía en xeral e da poesía de Auden en particular. O valor da poesía ten que ver cos valores relativos que vencellan o senso do poético e o son do poema. Ten que ver con como imos responder a pregunta que o propio Auden se fai no seu breve poema “Orfeo”:

“¿Que agarda o canto?” “¿Quedar engaiolado e ser feliz, / Ou, sobre todo, saber que é a vida?”

A insatisfactoria solución que dá Auden a semellante dilema, a famosa corrección que fixo do último verso da penúltima estrofa de “September 1, 1939” que di “We must love one another or die,” [Debemos amar os outros ou morrer,], cambiando “or” [ou] por “and” [e], pódenos suxerir unha resposta rápida: o canto espera ser “feliz” e posuír o coñecemento da vida. Mais, segundo Heaney, chegar a esa a conclusión dun xeito rápido e simplista furtaríanos o pracer de inquirir na fábrica da poesía mesma.

A orixinal voz de Auden non se pode predicir porque é absolutamente axeitada:

“O que dificulta que o poeta non minta é que, en poesía, os feitos e as conviccións deixan de ser verdadeiros ou falsos e se converten en posibilidades interesantes. O lector non ten por que compartir o que se di nun poema para gozar del; consciente diso, o poeta séntese constantemente tentado a utilizar unha idea ou unha crenza, non porque a considere certa senón porque percibe nela posibilidades poéticas interesantes. Se cadra nin sequera sexa necesario que crea de verdade nesa idea […]” (W. H. Auden, El arte de leer)

Promesas ilusorias

Ao cabo, a súa obra representa aquilo no que a súa perspicacia insistiu desde o comezo: a necesidade de escapar do habitual, de fuxir do dado, sobre todo, esa insistencia na necesidade dos actos de autoliberación cando están expostos á unha promesa ilusoria e definitiva.

Os poetas cun firme senso de si mesmos e da súa arte reaccionaron no pasado equilibrando a presión de xeitos variados: con terapéuticos ensaios autobiográficos coma “The Prelude”, de William Wordsworth, ou “In Memoriam”, de Alfred Tennyson; con lamentos meditativos coma “Dover Beach”, de Matthew Arnold; cunha proxección do glamour revolucionario do eu en “Ode to the West Wind”, de Percy Bysshe Shelley, ou cunha procesión da súa petrucia autonomía en “The Tower” [“A torre”, de W. B. Yeats; existe tradución galega inédita de Carlos Lema.].

Auden, segundo Heaney, soa dun xeito parecido ao resultado de consultar un índice de motivos. O rat-a-tá-tá  do movemento dos poemas de Auden, a semiprofesoral expectación coa que manexa unha alusión á fuxidía mudanza do ceo en Horacio sen convertela en algo premeditado, a maneira de falar sen utilizar un contexto que pretenda ser oracular, a ascensión gradual a un ton lixeiro referíndose a unha ocasión solemne… todo iso provén da intelixencia estratéxica de Auden, unha mostra pequena de como chega a controlar a materia poética.

 

Bibliografía

Auden, W. H., Collected Poems, edición de Edward Mendelson, Nova York: The Modern Library, 2007.

————, El arte de leer. Ensayos literarios, edición de Andreu Jaume, tradución de Juan Antonio Montiel, Barcelona: Lumen, 2013.

Auden, W. H., e Yeats, W. B., “”Orfeo”, de W. H. Auden, e “A escolla”, de W. B. Yeats”, tradución de Carlos Lema, https://euseino.org/orfeo-e-a-escolla.

Heaney, Seamus, “Sounding Auden”, London Review of Books, vol. 9, nº 11, 4 de xuño de 1987.

 

[Este artigo ha continuar proximamente nunha segunda entrega en euseino.org.]