Arquivo por etiquetas: Beatriz Fraga

“Otólitos”, por Beatriz Fraga

By Publicado en Contemplar o mundo Etiquetado ,, Deixar un comentario

Materialismo do verán

Notas curiosas e infrecuentes sobre a poiese da materia

“The Realists”,
by William Butler Yeats


Hope that you may understand.
What can books, of men that wive
In a dragon-guarded land;
Paintings of the dolphin drawn;
Sea nymphs, in their pearly waggons,
Do but wake the hope to live
That had gone
With the dragons.

“Os realistas”,
de William Butler Yeats
Traducido do inglés por Carlos Lema

Que o deas entendido espero.
Onde se non nos libros, de homes que cren
En terras de dragóns gardadas por cancerbero;
Golfiños pintados con esmero;
Ninfas mariñas, que en carrozas de nácar son,
Onde se non a espranza de vivir espertar ten
Porque acabou ao carón
Dos dragóns.

Continuamos esta serie de artigos, ou notas curiosas sobre pormenores do mundo que ás veces pasan desapercibidos, ou xacen abandonados sen que a nosa atención repare neles. A xeito de gabinete de curiosidades no que, grazas a esa capacidade do verán para iluminar a materia, reunimos pezas insólitas, pouco frecuentes, sobre as cousas do mundo.

Nesta segunda entrega recuperamos un artigo de Beatriz Fraga sobre os otólitos ou pedras que medran na cabeza dun peixe non moi coñecido, a corvina. Publicouse en xuño de 2015 en Carballo na revista da Asociación Cultural San Xoán.

“Otólitos”, por Beatriz Fraga

Hai outro óso mariño que chaman pedra da corvina. Corax significa corvo.
Hai corvo mariño, ave; e corvo mariño, peixe, e este chámase en Galicia, pelrón.
Nada diso vén ao peixe corvina. En latín é coracinus. En galego e en castelán chámanlle corvina.
É peixe abundante e frecuente en Galicia. Cría na cabeza dúas pedras,
sobre as cales di Rondelecio: Lapides in capite repertos. Valere ad nephriticum,
vel colicum dolorem vulgus existimat. Alii colbo suspensos ad morbum [279v]
regium conferre credum. Dubida disto último e testemuña do primeiro:
Ad nephriticum vero dolorem valere sum expertus. Esta afirmación de Rondelecio
basta para que a pedra da corvina sexa moi estimada. Eu trouxen unha de Galicia,
moi corpuda, pois pesa máis de tres reás de prata e é branquísima.

Martín Sarmiento, Obra de 660 pliegos

Esas pedras corvina, branquísimas e estimadas, ás que se refire Martín Sarmiento son os otólitos.

Os otólitos, ou estatólitos, son pedras calcáreas formadas por carbonato de calcio, un tipo de sal que se atopa na natureza, e son exclusivas dos peixes óseos (os que teñen esqueleto interno).
Desde que o peixe é larva, o carbonato de calcio vaise depositando sobre un núcleo, formando aneis concéntricos semellantes aos que atopamos nos toros das árbores.

A natureza e a forma desas pedras quedan claramente expresadas na denominación orixinaria do grego: otos, oído, e lithos, pedra. Semellantes a un saco, a unha améndoa ou a unha avultada pebide de cabaza, forman parte do órgano de equilibrio dos peixes, achegándolles información sobre a dirección, coma se fose un compás, e a velocidade na que está nadando.

Natureza en rexións descendentes, por Levi Walter Yaggy, 1893


Mais a forma, tamaño e estrutura da pedra son propias de cada especie. O tamaño varía segundo o tipo de crecemento corporal, indo desde o tamaño dunha cabeza de alfinete ata o dunha moeda. Os peixes que medran rapidamente, coma a piarda ou pión, teñen otólitos pequenos, mentres que os que medran lentamente, coma a corvina, tenen otólitos grandes.

A palometa (Brama brama), o linguado (Solea solea), a xarda (Scomber scombrus), o peixe limón (Seriola dumerili), a pescada (Merluccius merluccius hubbsi), o bacallau (Gadus morhua) e a corvina (Argyrosomus regius) teñen agachado na cabeza ese pequeno tesouro. Así e todo, as pedras máis prezadas son as das corvinas.

Eses “ósos”, semellantes ao almafí ou ao alabastro (pedra de xeso), están situados, nos vertebrados, xunto aos órganos acústicos do animal, e poderiamos dicir que son coma o carné de identidade do peixe xa que, ao estudar os seus aneis ou bandas, estes fornecen moitísima información sobre o animal: idade, etapas do desenvolvemento…

Son bioindicadores xa que, ao formarse en equilibrio coa auga onde vive o peixe, rexistran propiedades químicas dese elemento, como por exemplo a presenza de metais pesados.

Aínda que diferentes en cada especie, están presentes en todos os vertebrados, incluído o ser humano, mais nos mamíferos vense reducidos a uns diminutos cristais, as otoconias. A función principal que realizan nos mamíferos é a de ser estabilizadores da posición do corpo en relación coa vertical. Cando eses cristais se moven ou desprenden, acaso por un movemento brusco de posición, e flotan libremente dentro dos canais do oído interno, envían mensaxes confusas ao cerebro que este traduce como falta de estabilidade, vertixe ou vágado.

Centrándonos de novo na corvina, explícase que o nome do peixe sexa un derivado de corvo porque, visto desde arriba, semella ser de cor negra. En Tesoro de la lengua castellana, de Covarrubias (s. XVI), dáse esa razón para outorgarlle o nome “Lo más cierto es, como lo dize Nimpho, que se le dio este nombre por tener las aletas tan negras como las plumas del cuervo”.

En Galicia, todas as especies de Esciénidos (Sciaenidae), cuxo representante máis característico é a corvina, podemos atopalas con este nome: verruguete, verrugate, corviña, corvina ou corvinato.
Mais o reino animal está cheo de sorpresas e a corvina aínda agacha outra. O peixe en cuestión emite uns ruídos peculiares que se poden escoitar a trinta metros de distancia. A corvina produce ese son empregando “músculos sónicos” que están localizados preto da vexiga natatoria. Na corvina atlántica tanto os machos coma femias teñen eses músculos. Os machos empregan estes sons no cortexo das femias e os peixiños inmaturos prodúcenos como resposta ante o medo.

Os otólitos, igual que o ollomao, teñen carácter apotropaico, atribuíndoselles virtudes sobrenaturais con propiedades para atraer a boa sorte, espantar o mal, como remedio para as dores de cabeza e de ventre e para os cálculos de ril.

Depositados como ofrenda xunto con outros elementos entre eles a cerámica, aneis e escaravellos exipcios (amuleto de vida, símbolo de resurrección) foron atopados varios otólitos nalgunhas escavacións arqueolóxicas, entre elas a de Gorham’s Cave, en Xibraltar, datadas do século VIII ao III a. C. En Sanlúcar de Barrameda, no piñeiral da Algaida, atopouse, no que parece ser un santuario púnico dedicado ao Luceiro Vespertino ou Luceiro da Alba (Venus), un total de 49 otólitos de diferentes tamaños que foron depositados alí como ofrendas.

Actualmente, ollomaos e otólitos engarzados como adornos, penduran do pescozo de moitas persoas, como amuletos, talismáns ou simplemente como unha figura de achego (un agasaIlo de alguén querido).

Otólitos nunha fotografía xentileza de Wikimedia Commons.

Reedítanse catro títulos

By Publicado en Filosofia,Literatura Etiquetado ,,,, Deixar un comentario

Entre eles, “O Rei Portador” de Beatriz Fraga, a primeira obra publicada por Euseino?

Ademais de “m-Talá” de Chus Pato, “Transhumanismo” de Brais Arribas e “Diario de dúas casas” de María Villamarín

Ao comezo deste verán saíron dos prelos da Cooperativa Sacauntos as reimpresións de catro títulos do catálogo de Euseino? Poesía, filosofía e un diario xunta un libro de contos. Catro xeitos diferentes de escribir, catro achegas e autorías diversas.

Da 3ª reimpresión de m-Talá, de Chus Pato, en edición crítica realizada por Carlos Lema en 2020 para celebrar o vixésimo aniversario deste poemario que é un fito da Literatura Galega contemporánea, “Unha reedición monumental” en opinión de Antón Blanco Casás na revista Abriu, á 5ª de Diario de dúas casas, o libro de María Villamarín que engaiola as persoas cun relato directo e sincero das experiencias —no mundo rural e no urbano— dunha muller que escribe de si e para si ao tempo que rende homenaxe á lectura e ao cinema. Del dixo Helena Miguélez: 

"Moito me presta este libro sobre por que seguir sendo do rural aínda ten importancia".

Trinque da sede da Fundación Euseino? coas reedicións e a versión galega da letra de Rafael Berrio.

A 2ª edición de O Rei Portador e outras historias, de Beatriz Fraga, chega doce anos despois. Trátase do primeiro libro publicado por Euseino? Editores e del escribiron críticos literarios coma Armando Requeixo na época inicial do seu blog Criticalia:

"nestas páxinas [...] importa tanto o detalle miúdo do que se conta coma as grandes heroicidades e proezas que se refiren, o que explica esa súa prosa de recender poético e evocación oralizada na que todo transcorre como se nun conto marabilloso estiveramos. Seguramente a isto último [...] contribúan tamén as coloristas e delicadas ilustracións coas que a propia autora viste estes contos, evocadoras transposicións visuais dun territorio creativo [...]".

E Xosé M. Eyré en Galicia Confidencial: 

"a autora non renuncia a inserir certas doses de interpretación propia, con moita sutileza e acerto, o cal lles confire ás historias un meirande valor de actualización, de presenza na actualidade lectora. Enriquece as historias narradas […] sabe imprimirlles unha dimensión oral que as fai moi atraentes á hora de recontalas ou lelas en voz alta."

Ademais de Ramón Nicolás tamén na primeira época do seu Caderno da Crítica:

"historias [...] ás que se lle outorgan unha nova vida chea de forza e intensidade […] [coma] a do fermoso e intenso relato titulado «Berenice», centrado na raíña libia de cabelos dourados."

E Francisco Martínez Bouzas no seu blog Novenoites:

"Beizóns para Euseino? Editores, este novo selo que debuta cun pequeno pero fermoso libro de Beatriz Fraga […] A autora reescribe estas lendas perdidas nas lañas do tempo e faino para o imaxinario literario de hoxe cunha escritura renovada [...] e unha orixinal imaxinación."

Despois xurdiría a idea de publicar unha colección de filosofía. Que iniciamos con Rebeca Baceiredo e o seu A revolución non vai ser televisada, actualmente na 4ª reimpresión. Algo impensable para a Filosofía Galega. Un roteiro que agora continúa a 3ª edición de Transhumanismo, o libro co que Brais Arribas conseguiu abrir un debate en torno da tecnociencia e do que implica para a existencia da humanidade.

Manter activa durante doce anos unha liña de publicacións independente, baseada na edición coidada e rigorosa de obras singulares e na que non interveñen criterios alleos aos do campo da cultura e do pensamento, é un orgullo e unha satisfacción. É posible grazas ás persoas autoras que nos confían a súa obra, ao esforzo das persoas voluntarias e á xenerosidade das persoas benefactoras e lectoras. Beizón ás librerías colaboradoras pola difusión e apoio.

Iniciamos esta campaña de reedicións elixindo como leitmotiv estes versos dunha canción de Rafael Berrio, como homenaxe á memoria do músico e á súa obra, e para coller folgos no noso labor:

"Quen o impide,
quen o impide?
Ninguén o impide."

Coma no nome da Fundación Euseino?, na canción o signo de interrogación, a pregunta, invita a pensar e tamén a deixar de lado todo dogmatismo e todo nihilismo.

Créase o Fondo Numax do Arquivo Euseino?

By Publicado en Arquivo Euseino?,Euseino? Social,Filosofia,Literatura Etiquetado ,,,,, Deixar un comentario

A Cooperativa Numax asina un Acordo de Colaboración coa Fundación Euseino?

Este mércores, día 26 de abril, Mariña de Toro Cuns, en representación da Sociedade Coopertiva Galega Numax, e Carlos Lema, presidente da Fundación Euseino?, asinaron un acordo de colaboración entre as dúas entidades culturais independentes galegas. Mediante este acordo, o Arquivo Euseino? comprométese a conservar e custodiar a documentación fotográfica e videográfica que recolle a importante actividade cultural desenvolvida pola Cooperativa nos seus locais de Santiago de Compostela. Esta nova alianza ha posibilitar a ambas as partes a rea­lización doutras actividades de tipo cultural nas respectivas sedes e dependencias, aumentando a súa difusión e incidencia social alén do ámbito literario.

A documentación cedida vai formar parte do Fondo Numax depositado no Arquivo Euseino? No acto de sinatura, tamén estivo presente Beatriz Fraga, vicepresidenta e cofundadora de Euseino?

O Fondo Numax vai constar das copias íntegras en soporte dixital dos documentos videográficos e fotográficos obxecto do Acordo. Tanto os realizados antes da data de sinatura coma aos que se vaian realizar con posterioridade a el. Con ese motivo, a Cooperativa Numax ha informar expresamente as persoas que interveñan nos actos gravados e fotografados.

A cesión desta documentación ten gran valor documental para o estudo da difusión da cultura e, especialmente, da literatura galega, das intervencións públicas das autoras e autores e para o debate sobre a función dos libros na sociedade actual.

A sinatura do Acordo de Cesión de Documentación ha posibilitar a ambas as partes a rea­lización doutras actividades de tipo cultural nas respectivas sedes e dependencias, polo que se sitúa nun marco máis amplo de colaboración entre as dúas entidades culturais independentes para o estudo, difusión e arre­quentamento da cultura en idioma galego.

O Fondo obxecto da cesión vai pasar a formar parte dun repositorio dixital que facilite a súa consulta a través de euseino.org coa finalidade de apoiar a investigación e difusión deste tipo de material, de gran valor porque recolle imaxe fílmica e voces das autoras e autores galegos.

Tanto pola súa actualidade e renovación constante coma polas características da librería de Numax, especialmente dedicada a literatura, arte e pensamento, os vídeos e fotografías que integran o este fondo documental representan momentos senlleiros da difusión social e do debate no ámbito cultural galego. Neles recóllense os actos, coloquios e presentacións de novidades bibliográficas gravados en directo e fotografados polo equipo da Cooperativa.

Deste xeito, o Arquivo Euseino? continúa acrecentando a súa incidencia no estudo da documentación autorial, desta volta videográfica e fotográfica, converténdose nun dos arquivos galegos con maior interese para estudar a formación da identidade autorial e a súa proxección na sociedade, ademais de estar especialmente dedicado á obra de escritoras galegas contemporáneas ao contar cos fondos de Chus Pato, de Anxos Sumai e o Fondo Berta Dávila, ao que se lles vai engadir proximamente o Fondo Rebeca Baceiredo.

Euseino? Social

By Publicado en Contemplar o mundo,Euseino? Social Etiquetado ,,, Deixar un comentario

Materia, proceso e construción da sede da Fundación Euseino?

O proxecto xorde dentro do ámbito dun edificio construído en 1950 e ten como obxectivo dotar a Fundación Euseino? dunha sede dúctil, adaptable a varios usos, entre eles un arquivo, unha redacción editorial e un ámbito de socialización e actividades nos que se representase a vontade produtiva, de obra feita cousa, na que a presenza da materia e dos elementos construtivos estivese á vista. A materialización e ao tempo o símbolo institucional dunha iniciativa cultural non lucrativa e independente.

O edificio orixinal segue a técnica construtiva característica do barrio de Casabranca, en Vigo, onde está situado; así e todo, desgrazadamente foi sometido durante a primeira década do século actual a unha reforma pouco respectuosa e desleixada que lle fixo perder gran parte do seu carácter nobre e a súa estrutura primixenia.

Propia deste barrio foi a construción de vivendas nas que se combinan elementos da arquitectura tradicional galega, coma os muros de perpiaño, neste caso das canteiras de Matamá (Vigo), con técnicas construtivas modernas coma as trabes e columnas de formigón.

A idea inicial do proxecto, concibida por Carlos Lema, un dos fundadores xunto con Beatriz Fraga, era recuperar visual e arquitectonicamente os materiais primixenios e a estrutura orixinal desa parte do edificio. Cousa que se conseguiu coa restitución do arco amplo de acceso á rúa e coa eliminación parcial do forxado, establecendo dese xeito continuidade entre planta baixa e planta superior, entre a zona de entrada, coas partes dedicadas á recepción do público e á redacción editorial, e o arquivo situado na planta superior. Lógrase así unidade habitacional entre as distintas zonas e actividades da Fundación, salientando a relación directa entre elas e o seu vínculo, o que logo se institucionalizaría co nome de Euseino? Social.

Do mesmo xeito que a visibilidade dos materiais e elementos construtivos, coma os tubos da ventilación e da climatización e os cables da instalación eléctrica e da rede informática, poñía de manifesto a súa relación coa produción para lograr un aspecto de fábrica industrial, o recurso adoptado por decisión de Lema de manter á vista o gran muro portante de ladrillo colocado combinando sogas e tizóns na mesma fiada (aparello flamengo), outórgalle á sede un elemento común a maiores, elemento co que se consegue unha continuidade entre o lugar de actividades, situado no baixo, e o lugar de almacenamento do producido, o Arquivo Euseino? de documentación autorial localizado na planta superior, á que se accede por unha escaleira de aceiro deseñada pola arquitecta Cristina Cameselle, responsable técnica do proxecto de reforma. Reforma que se ocupou de realizar ACM Interiores baixo a supervisión e a coordinación de oficios de Aquilino Cal.

Desa maneira, toda a sede se presenta como un proceso continuo de produción, onde precisamente a continuidade entre materiais construtivos e materiais culturais se vai converter no fío condutor dese espazo produtivo dedicado á filosofía e á literatura, á escritura e ao pensamento. De aí xorde, dese “laborar” con ideas e con palabras que é a filosofía e a escritura literaria, o noso Laboratorio de Produción Literaria (LaPLit), denominado así en homenaxe ao Laboratorio de Formas creado por Luís Seoane e Isaac Díaz Pardo e seguindo tamén o exemplo do LabOnt, o Laboratorio de Ontoloxía de Maurizio Ferraris na Universidade de Turín e do LabLit, o Laboratorio de Literatura da Universidade de Standford.

Trátase, polo tanto, de pensar a habitabilidade como un proceso e un produto ao mesmo tempo. As cristalizacións transitorias do social forman parte dun proceso no que as súas producións posúen unha innegable consistencia. Son os momentos estruturalmente estables, son actividades, modos de ser e de facer no seo dun sistema de produción. Xa non hai un interior dotado de estabilidade e un exterior que altera, modifica ou introduce accidentes nel, senón un proceso que consiste na relación entre elementos heteroxéneos integrados na mesma realidade.

Esta idea da habitabilidade como proceso con resultados consistentes que permanecen como inscrición nos elementos construtivos, reflíctese na noción de arquivo como lugar onde se almacenan as inscricións doutros procesos, estes últimos relacionados coa literatura e a filosofía. A ruína, por exemplo, non é máis ca a inscrición de procesos na materia da edificación e tería o seu equivalente nas obras literarias inacabadas, tamén nas filosóficas, e nos seus esbozos, nos restos da elaboración das obras recollidos e inscritos en cartas, correos electrónicos, manuscritos, versións, corrección de probas, etc.

De aí que no muro de perpiaño da sede da Fundación Euseino? conservasemos os furados e marcas das anteriores intervencións sobre el, que no cemento á vista deixasemos as imperfeccións e os rastros da deterioración do material, ou que no muro de ladrillo do penal non se tapasen as rozas nin os lugares de ancoraxe do forxado.

Traballouse a partir do respecto á ruína —válidas ruínas— para amosar así o proceso de elaboración do edificio igual que nos orixinais e nas diferentes versións se mostra o proceso de elaboración das obras escritas.

De por parte, a súa condición de espazo transformable, con usos diferentes, fixo que se pensase en materiais procedentes da industrialización, resistentes e dispostos de xeito accesible para a súa manipulación, como é o caso da bandexa para cables, os condutos da ventilación ou a iluminación accesoria, móbil e colgante coma nos talleres mecánicos e nas fábricas. Talleres e mundo fabril a cuxa xinea pertence unha das fundadoras, Beatriz Fraga. Materiais industriais que establecen unha relación aberta co vedraño, co usado e case ruinoso, chegando así ambos á súa máxima expresividade.

Fronte a isto, o novo: moi pouco, moi limpo e moi recto. O novo aparece con moita forza, moi rexo (o aceiro da escaleira e da varanda), tamén translúcido (a porta completamente de cristal), moi frío e á vez cálido (a rotulación da fachada, deseñada por Carlos Lema con tipografía de Frederic William Goudy), e noutras ocasións, coma nas luminarias do interior, o novo aparece lene, fráxil, en suspensión, luminoso.

Agradecementos

A Aluvalmi S. L. (carpintería de aluminio), Emilio Cameselle (aparellador), Climanort S. L. (climatización e ventilación), Inesol Galicia S. L. (instalación eléctrica e cableado), Persianas JuMar S. L. , Manuel Leirado (informática), Fontanería Tito e Toltech S. L. U. (rotulación).

Fotografías: Arquivo Euseino?

“Ao abeiro da aurora boreal “, por Beatriz Fraga

By Publicado en Contemplar o mundo Etiquetado ,,, 1 comentario

Mostra da obra de Din Matamoro no Museo de Arte Contemporánea de Vigo

O día 4 de xuño inaugurouse unha mostra do pintor Din Matamoro no Museo de Arte Contemporánea de Vigo. Baixo o título de “A mirada acesa”, o coautor de Mondas achéganos unha escolla das obras que realizou durante os últimos anos.

Como sinalan Miguel Fernández-Cid e Pilar Souto Soto, encargados da exposición, Din Matamoro “sabe sempre que a luz está no interior do cadro e remata por se amosar”. Neste artigo, Beatriz Fraga retoma a advocación feita por Saint-Exupéry para, a través da luz e os seus efectos, retornar ás cores da infancia, sempre asociadas ás sensacións que acaban por formar o gusto.

Un aspecto da exposición de Din Matamoro no Museo de Arte Contemporánea de Vigo.

Ao abeiro da aurora boreal

Un dos grandes exploradores da historia, Piteas emprendeu no ano 320 a. C. unha viaxe cara ao norte chegando a Thule. O famoso astrónomo, xeógrafo e navegante grego navegou cara ao Atlántico e, tras atravesar as columnas de Hércules, dirixiuse ao norte ao longo da costa de Iberia, continuou cara á Céltica e de alí ata Cabaeum (Bretaña) e Bretanice (Gran Bretaña) navegando aínda máis ao norte ata chegar a Thule.

Estrabón di que o explorador atopou, a un día de Thule, un mar conxelado onde se unían a terra, o mar e o aire. Piteas foi o primeiro que descubriu o sol de medianoite, a aurora boreal e as placas de xeo flotante árticas.

Nese lugar onde descansa o sol, na neve e no xeo do Ártico tamén se teñen ilusións ópticas de luz e cor: halos que poden rodear a lúa ou o Sol (parhelios ou “cans de sol”) e zonas de neve vermella na Groenlandia, efecto de algas microscópicas que a certas temperaturas brillan e tinguen o branco de cor vermella.

Ás veces, o mesmo que o Ártico engana o viaxeiro, na pintura de Din Matamoro un branco transfórmase noutras cores a través das delicadas e sutís veladuras imperceptibles da súa obra.

Ese branco tínguese polo “revontulet” —unión das palabras tulet, lume, e revo, raposo— lapón. Conta a lenda que un raposo ártico corría polos terreos ermos de Finlandia e o rabo chocaba contra a neve, desa colisión saltaban chispas que se erguían cara o ceo formando a aurora boreal. Esas son as mesmas faíscas que iluminan a pintura de Din Matamoro cunha explosión de cores sutís que nos recordan un sol próximo ao solsticio de verán, un día polar ártico con luz as vintecatro horas.

A ausencia de cartelas na exposición que se acaba de inaugurar no MARCO fai que nos centremos nas sensacións que nos producen os cadros. Non hai título, nin data, nin tempo, só hai luz, a luz dos cadros que estamos a contemplar.

Os que si están son os libros que Din Matamoro converte en doces milfollas de múltiples sabores; os embelecedores das chaves da luz que agachan unha historia imaxinada, cun pulsador que xa non é tal porque agora é un marco que envolve un debuxo; e a ventá dun sobre que, en lugar dunha carta, é unha casa na que vive alguén…

Parafraseando a dedicatoria de Antoine de Saint-Exupéry ao seu amigo Léon Werth en “O Principiño” —“Todas as persoas maiores foron nenos antes. (Pero poucas se lembran.)”—, podemos así volver a recordar un doce de nube rosa de algodón de azucre mercado nas festas do San Xoán, un gorentoso chicle de amorodo que ao mordelo estoupa na boca, o acedo sabor do limón interior do que está recheo, a lembranza de lamber un delicioso polo de limón, de fresa ou de laranxa, un ceo arrebolado.

Eses son algúns recordos sensoriais que a obra de Din Matamoro fixo prender en min.

Enciclopedia coloreada por Din Matamoro (Museo de Arte Contemporánea de Vigo).