Logo de facer un repaso das diferentes novidades editoriais, expóñense diversas opinións sobre o xénero ensaístico, entre elas as de Rebeca Baceiredo e Roberto Abuín. A autora de A verdade errada salienta que “co ensaio tes a crenza de que podes mudar o mundo”, mentres que o autor de “Ogham, ou arredor da escrita” afirma concibir o ensaio como “unha tecnoloxía de subxectivación crítica” e como “un espazo de experimentación dun dicir non literario”. Baixo o epígrafe “Editoriais abertas ao impensado”, a reportaxe sitúa a liña de Euseino? Editores na “reflexión filosófica”.
Desde euseino.org celebramos a publicación de reportaxes coma o de Salgado, que sitúan na actualidade xornalística o que Nietzsche cualificou de inactual, ou intempestivo. Esa contradición soamente é aparente pois a propia noción do actual e da actualidade é filosófica de seu. A filosofía é actual en tanto que o pensamento se realiza como tal, en tanto representa o mundo. Os “materiais para pensar” son efectivamente materia, pois o pensamento é tal porque se inscribe na materia, que é a que pensa. Cómpre, polo tanto, non restrinxir a actualidade á actualidade xornalística, tampouco á actualidade política. Como dixo Hans Blumenberg, cando todo acaba sendo política, a política deixa de existir.
De por parte, a posición da filosofía con respecto ao ensaio é fundamental, ata tal punto que é imposible escribir ensaio, mesmo ensaio de actualidade xornalística e política, sen unha base filosófica. Efectivamente, para poder actualizar as ideas, cómpre abandonar a resistencia, que é unha posición fixa, e coller posicións dinámicas para a filosofía no mundo, esa é a finalidade do pensamento filosófico. No abandono da resistencia e da súa monopolización do acceso ao mundo a través do suxeito, no rexeitamento de que o suxeito —liberado ou non, estable ou en devir— sexa o único interese do pensamento, a filosofía retoma a especulación como maneira de pensar o absoluto, como xeito de debruzarse na realidade. Non só a realidade política, que é a realidade do suxeito, senón a realidade do mundo, das cousas, da materia. O ensaio é, esencialmente, especulativo; para ensaiar un pensamento cómpre especular, como dicía Hegel.
Pensar que a realidade significa soamente estar en guerra ou cando menos dispostos a dar a batalla, é unha obsesión que reduce a “interpretación” filosófica e ensaística a un uso restrito. Abandonar ese uso non quere dicir recluír a filosofía en si mesma senón, pola contra, amosar o nexo esencial que a une coa realidade.
A filosofía non pode continuar centrada nun construtivismo xeneralizado respecto dos feitos; a positividade de algo dado e que nos é transmitido non pode ser producida. Velaí unha filosofía positiva e materialista en contraposición á filosofía poscartesiana como filosofía negativa, ou construtivista; de Descartes en diante a certeza filosófica obtense mediante unha construción do pensamento: o que está feito pola mente humana é, por iso mesmo, certo. Pola contra, para unha filosofía materialista, a realidade e os obxectos son tanto máis certos en canto son dados, i. e., en tanto se impoñen á consciencia humana en troques de seren producidos por esta.
Velaí a posición do pensamento filosófico —e, necesariamente, do ensaio con el— como cousa actual, como actualización das ideas na realidade. De feito, a revolución moderna non consiste, como sostiña Kant, en facer depender o mundo do suxeito —e, en consecuencia, da pólis— senón en integrar o suxeito no mundo.
Por outra banda, para reflexionar sobre a actualidade do ensaio, tamén coidamos necesario considerar o papel dos libros electrónicos nos seus diversos formatos (epub, PDF, etc.), que no ámbito do pensamento están cada vez máis presentes, especialmente no que se refire á edición en Acceso Aberto. Nese terreo, habería que situar a política de traducións e a introdución de novas liñas de pensamento, tal como desde Euseino? Editores estamos a facer co realismo especulativo e autores coma Quentin Meillassoux e Maurizio Ferraris.
Outra cuestión non menos importante é a da función das publicacións periódicas (tamén as electrónicas, coma Anotacións sobre literatura e filosofía) en relación coa difusión das achegas e do debate da actualidade filosófica e ensaística. Nese senso, a posición do ensaio sobre literatura pensamos que debería merecer tamén unha atención maior, atención que agora adoita concentrarse exclusivamente na crítica literaria publicada polos xornais. Pensar a literatura tamén é unha das funcións do ensaio; neste país carecemos dunha reflexión fonda sobre a estética literaria, agás achegas coma as de Miriam Sánchez Moreiras e Chus Pato. Ou artigos coma Poesía e infancia. A reflexión ensaística sobre a función da literatura na sociedade actual tamén é ben necesaria, velaí a polémica ¿Cara a onde vai a literatura galega?, así como o ensaio de Xosé Monteagudo no que se expón unha crítica da orientación exclusivamente psicagóxica do feito literario vencellado á recepción e a necesaria reflexión de Inma Otero sobre o papel das mulleres na literatura.
En conclusión, reportaxes coma a de Sermos Galiza serven de estímulo para ampliar a reflexión sobre o ensaio, situándoo en relación co pensamento actual sen condenalo a unha dependencia exclusiva da actualidade quer política quer xornalística.
euseino.org 