Arquivo por etiquetas: Gilles Deleuze

Deleuze fronte a Meillassoux, por Anna Longo

By Publicado en Anotacións sobre literatura e filosofía Etiquetado ,,,, Deixar un comentario

NÚMERO 10 DE ANOTACIÓNS SOBRE LITERATURA E FILOSOFÍA

Anotacións (ISSN 2340-8537) chega ao seu número 10, no que publicamos “Deus fóra dos límites da crítica kantiana”, ensaio do que é autora a filósofa Anna Longo, unha das introdutoras do realismo especulativo en Italia. Desta volta, a autora de “Continxencia e liberdade: unha comparación entre materialismo especulativo e ciencia experimental”,  texto incluído no libro Tempo sen devir, realiza unha pescuda nas obras de Gilles Deleuze e Quentin Meillassoux, ambas as dúas como expresión de pensamentos que parten da crítica e negación dos límites impostos a priori ao posible, límites dos que a idea kantiana de Deus é garante.

A análise comparativa levada a cabo por Longo neste texto sitúa perante lectoras e lectores dúas concepcións diferentes do divino que redefinen o papel de Deus na apertura posible ao virtual. De aí que a autora localice este ensaio nun contexto no que:

A reapertura realista ás cuestións metafísicas, coma a da existencia de Deus, [se propón] atopar un acceso racional ao grande exterior sen renunciar ás achegas da crítica. Nomeadamente, a tese que atingue a inexistencia de Deus inscríbese nunha refutación racionalista do principio de razón que o correlacionismo non podía realizar.

O que de veras interesa á filósofa é que a cuestión ten que ver coas condicións do pensamento, é dicir, coas condicións reais da reformulación da xénese do transcendental. (Vid. neste blogue o artigo “Anna Longo: sobre os realismos novos e as condicións do pensamento“.)

Así, o cambio de dirección proposto por Gilles Deleuze parte dunha crítica da noción transcendental de experiencia posible, esforzándose por acadar o en si da experiencia real como forma de diferenza, o que implica unha disolución da unidade da identidade do eu, do mundo e de Deus. Deleuze descobre así a realidade dun devir rexido por un Anticristo inmanente que opera por síntese disxuntiva contra o principio de non contradición polo que, á súa vez, se rexe o mundo da representación.

Pola súa banda, Meillassoux rexeita que toda cuestión metafísica referida ao que transcende a experiencia non poida atopar resposta lexítima. Iso, por dúas razóns principais: a primeira é que non permite lexitimar as descricións científicas matematizadas que se refiren a unha realidade independente do suxeito. A segunda é que “o escepticismo sobre o absoluto metafísico lexitima así de iure a crenza en calquera forma de crenza nun absoluto, tanto a mellor coma a peor”. A fin de evitar encontrarse na situación de ter que tolerar calquera crenza en calquera tipo de absoluto acadado por vía irracional, segundo Meillassoux cómpre daquela atopar un medio de acadar a realidade última por vía racional sen, así e todo, volver caer no dogmatismo precrítico:

No seo dese proxecto especulativo, é no que Meillassoux declara a inexistencia de Deus, é dicir, da razón que fai necesaria a orde do mundo. Todo é absolutamente continxente e a descrición científica matemática dos feitos non require supoñer a súa necesidade.

Publicación sen periodicidade fixa, en formato PDF, Anotacións sobre literatura e filosofía pódese descargar de balde.

Para descargar gratuitamente o ensaio de Anna Longo en formato PDF, calque sobre a ligazón seguinte:

“Deus fóra dos límites da crítica kantiana”

Cuberta+lombo

 

Antirrealismo

By Publicado en Filosofia Etiquetado ,,,,,,,,,,, 1 comentario

Na obra de Lee Braver titulada A Thing of this World : A History of Continental Anti-Realism, pódese atopar unha análise do que denominariamos tradición filosófica antirrealista. Tradición que se establecería por unha continuidade no pensamento que abrangue de Kant a Derrida, incluíndo entremedias a Hegel, Nietzsche, Heidegger e Foucault.

Segundo Braver, o antirrealismo desenvólvese a partir dun esquema conceptual común que serve de base ao que nos países anglosaxóns se adoita denominar filosofía continental —en referencia á Europa continental—, para diferenciala así da filosofía analítica, dominante naqueloutros países.

O antirrealismo poderíase sintetizar en “seis posibles teses acumulables”:

1. Rexeitamento da verdade-correspondencia.
2. Rexeitamento da independencia respecto do espírito.
3. Pluralismo ontolóxico.
4. Rexeitamento da bivalencia.
5. Papel activo do suxeito en relación co seu saber.
6. Pluralidade do suxeito.
Goethe_am_fenster_tischbein

Esa coherencia conceptual do antirrealismo filosófico sería a receptora principal da crítica dirixida por Quentin Meillassoux ao correlacionismo e, posteriormente, ao subxectalismo, este último como forma máis sutil, se cabe, de correlacionismo. Tal como a definiu nunha conferencia pronunciada na Universidade Libre de Berlín o 20 de abril de 2012, segundo Meillassoux o subxectalismo “consiste na absolutización do pensamento”, unha “nova tendencia especulativa” que abrangue ao mesmo tempo “todas as formas de idealismo e todas as formas de vitalismo” —v. g., Nietzsche e Deleuze. O subxectalismo, malia falar paradoxalmente dunha “crítica do suxeito”, identifica toda realidade cun dos modos sensibles da subxectividade, que dese xeito é absolutizada por riba de todas as cousas. A crítica que fai o subxectalismo “consiste en criticar […] certo modo de subxectividade que foi situada nunha posición fundacional […] mais soamente en tanto que, simultaneamente, hipostatiza unha ou varias características da subxectividade humana, mesmo con respecto á realidade inorgánica. Esta tendencia produciu dese xeito conceptos tipicamente subxectalistas coma ‘vontade de poder’ ou ‘vida inorgánica das cousas’.”

A partir do subxectalismo, elaboraríase o que poderiamos denominar “resistencia correlacional” (vid. “Que é a filosofía?”): unha forma perfeccionada de correlación suxeito-mundo que encadra en si mesma a crítica do suxeito transcendental e a reformulación do consensus moderno, alicerzado desta volta na noción de diferenza como unha aplicación máis do devir da economía desenvolvida polo cristianismo.

Respecto desta cuestión, no número 10 de Anotacións sobre literatura e filosofía imos publicar proximamente un ensaio no que a filósofa Anna Longo realiza unha lúcida interpretación comparativa dos pensamentos de Quentin Meillassoux e Gilles Deleuze.

Como diciamos, é polo tanto a partir da crítica ao correlacionismo cando a división entre filosofía analítica e continental comeza a carecer de senso, xa que o materialismo especulativo de Meillassoux sinala definitivamente ambas as filosofías, continental e analítica, como pertencentes á mesma tradición correlacionista. Pois, malia que algúns autores do realismo especulativo intenten reconducir e reinterpretar a obra de filósofos subxectalistas coma, por exemplo, Deleuze, Meillassoux deixa clarificada perfectamente esta cuestión no seu ensaio Tempo sen devir.

De aí a importancia que ten a posición do materialismo especulativo fronte á dun realismo especulativo que semella non se distanciar abondo das diferentes formas de correlacionismo. No seu ensaio “Le réalisme spéculatif: après la finitude, et au-delà ? Un vademecum”, Louis Morelle apuntábao de xeito claro:

“Ao cabo, a metafísica producida polo realismo especulativo seguramente é unha metafísica continental na medida en que non se afasta dun dos puntos centrais da tradición continental, a saber, o estatuto problemático que se outorga á racionalidade, especialmente á discursiva. Por ese motivo, autores ‘tipicamente continentais’, coma Heidegger, Laruelle, Deleuze, ou incluso Derrida […], no canto de ser arredados, son referencias completamente aceptables nos debates metafísicos.”

Así e todo, Morelle valora positivamente ese intento de recuperar para o realismo especulativo obras coma a de Deleuze, ou mesmo algúns aspectos de Heidegger retomados e interpretados intelixentemente por Graham Harman; trataríase dunha demostración da potencia filosofante do realismo especulativo e da súa disposición antidogmática.

O que fai Braver no seu libro é, entre outras cousas, propoñer unha caracterización do antirrealismo que resulta especialmente esclarecedora; estamos a falar do que el denomina “Guía das matrices do antirrealismo”, que damos deseguido en tradución galega:

A1. Dependencia da mente: “Ao pular cara á súa existencia verdadeira, a consciencia ha chegar a un punto no que se ceibe da súa aparencia de estar cargada con algo alleo, co que só é para iso, e cunha especie de ‘outro’, ha chegar a un punto no que a aparencia se transforma en idéntica á esencia”. (Hegel, Fenomenoloxía do espírito, § 89)

A2. Rexeitamento da correspondencia da verdade: “O criterio de verdade reside no incremento do sentimento de poder.” (Nietzsche, Vontade de poder).

A3. Pluralismo ontolóxico: “Hai moitos tipos de ollos… En consecuencia, hai moitos tipos de ‘verdade’ e, polo tanto, non hai verdade” (Nietzsche, Vontade de poder).

A4. Rexeitamento da bivalencia: “Se o Obxecto, produto desta transición, se acaba poñendo en relación coa noción que, no que á súa forma especial atingue, desapareceu en si, podemos dar unha expresión axeitada ao resultado ao dicir que noción (ou, se se prefire, subxectividade) e obxecto se implican de todos os xeitos. Mais é igualmente correcto dicir que son diferentes. En resumo, os dous modos de expresión son igualmente correctos e incorrectos. O verdadeiro estado da cuestión non se pode presentar con expresións deste tipo.” (Hegel, Ciencia da Lóxica, §193, itálicas finais engadidas).

A5. Coñecedor activo: “A orde e regularidade das aparencias, que denominamos natureza, presentámolas nós mesmos. Endexamais as podemos atopar nas aparencias, tampouco en nós mesmos nin na natureza da nosa mente, orixinariamente poñémolas aí”. (Kant, Crítica 1 A125).

A6. Suxeito plural: “A asunción dun suxeito único se cadra é innecesaria; se cadra só é permisible asumir unha multiplicidade de suxeitos. ¿A interacción e a loita non son a base do noso pensamento e da nosa consciencia en xeral? ¿Unha especie de aristocracia de “células” na que reside a dominación? …A miña hipótese: o suxeito como multiplicidade.” (Nietzsche, Vontade de poder)

Mandato empírico: “Ese eu, ou el, ou iso (a cousa) que pensa… soamente se coñece a través dos pensamentos que son os seus predicados e, diso, á parte deles, non se pode ter concepto ningún, calquera que sexa este.” (Kant, Crítica 1 A346/B404).

Haberá que preguntarse se, despois da crítica —xa insurmontable— feita ao correlacionismo e logo da caracterización do pensamento antirrealista, a filosofía actual vai fornecer posibilidades novas de pensar a realidade sen necesidade de continuar na militancia antirracional e antirrealista, ou se se vai limitar a transformar a crítica da metáfísica e do suxeito nunha filosofía que pode devir nunha metafísica da resistencia.

Se cadra o realismo transfinito de Markus Gabriel, coa súa ontoloxía hiperrealista, poida dar unha resposta coa que pensar un absoluto non dogmático, ou unha ampliación infinita da razón, que consiga non desbotar ningunha destas opcións filosóficas completamente. Segundo Gabriel, non existe un mundo, ou totalidade omnicomprensiva, senón campos de senso (Sinnfelder) que se individualizan “a través das súas condicións de obxectividade”, é dicir, cando “son posibles asercións sobre os obxectos que aparecen no seu interior, asercións que son verdadeiras ou falsas independentemente do feito de que adiantemos premisas especificamente humanas ou mentais”; de aí que os campos de senso non teñan que ser necesariamente resultado “da nosa organización do mundo, dos nosos modelos clasificatorios ou categoriais” [Markus Gabriel, Il senso dell’esistenza. Per un nuovo realismo ontologico, páx. 59].

Dese xeito, constitúese unha realidade transfinita na que o senso xa non depende exclusivamente da relación humano-mundo senón do “acceso a un ámbito obxectual potencialmente independente da linguaxe e xeralmente independente da representación” [ibid., páx. 69], isto é, “unha modalidade de organización pola cal calquera cousa vén ser presentada dun modo particular”; tendo en conta que esa presentación non ten por que estar sempre relacionada cun suxeito, coa subxectividade, cunha linguaxe ou con calquera outro sistema de representación, “aínda que, de feito, por iso mesmo [o senso] debe ser representado, dun xeito ou doutro, para poder existir (por si mesmo)” [ibid., páxs. 77-78].

Na realidade transfinita, cada obxecto pode estar e, de feito, está, en múltiples campos de senso. “Todos os dominios de obxectos son, de feito, campos de senso. Polo tanto, calquera cousa ten unha particular, e por iso non privada de alternativa, modalidade de aparición. Sobre ese fondo, podemos comprender o senso como a modalidade do aparecer de calquera cousa” (ibid., p. 137).

O xiro especulativo

By Publicado en Filosofia Etiquetado ,,,,,,,,, Deixar un comentario

O xiro cara ao realismo e cara ao materialismo é un dos feitos máis relevantes acontecidos na filosofía durante a primeira década deste século. Malia desbotar a posición idealista tradicional, a filosofía permanecía nun estadio igualmente antimaterialista baixo a forma do que Quentin Meillassoux chama “correlacionismo”: “a idea segundo a cal nós soamente temos acceso á correlación do pensamento e do ser e endexamais a un deses termos considerado illadamente”. É dicir, que o sensible só existe como relación entre o mundo e o vivente que son eu; o sensible nin está simplemente «en min», á maneira na que estaría un soño, nin tampouco simplemente “na cousa”, á maneira dunha propiedade intrínseca, xa que é a relación mesma entre a cousa e eu. Logo o sensible soamente existe como relación dun suxeito co mundo e, como consecuencia, non podemos coñecer nada que estea alén desa relación nosa co mundo; podemos ter unha experiencia fenoménica do mundo mais endexamais podemos afirmar consistentemente nada sobre o que é independente do pensamento e da linguaxe. O coñecemento dunha realidade independente do pensamento é algo insostible.

“Ese estadio correlacionista acaba por resultar unha forma sutil de idealismo que arestora é practicamente ubicua. As orixes dese xiro correlacionista están vencelladas coa filosofía crítica de Immanuel Kant, quen, como é sabido, abxurou da posibilidade de coñecer unha realidade nouménica alén do acceso humano a ela. Segundo a famosa ‘revolución copernicana’ realizada por Kant, os obxectos xa non son os que dan forma á mente senón que é esta a que dá forma aos obxectos. A experiencia organízase a partir de categorías a priori e de formas de intuición que abranguen as bases universais e necesarias de todo coñecemento. […] Ao final, a realidade queda limitada aos seus aspectos cognitivos. […] Esta prohibición kantiana, coas súas implicacións antirrealistas, atravesa toda a tradición filosófica continental, atinguindo a case todas as súas figuras sobranceiras de Hegel a Heidegger e deste a Derrida.

Mentres que para Kant se mantén a posibilidade de pensar o nouménico (aínda que non de coñecelo), Hegel abolutiza o correlato ata abranguer todo o existente: a súa crítica do nouménico convérteo nunha pura ilusión fenoménica, ‘completando’ así a filosofía crítica ao producir un idealismo absoluto. O esvaecemento do nouménico continúa coa fenomenoloxía, en tanto que a ontoloxía se vencella explicitamente coa redución da esfera do fenoménico. […] Heidegger avanza no proxecto antirrealista ao rexeitar a posibilidade do Coñecemento Absoluto como singular e total autocoñecemento do Suxeito Absoluto. Ao cabo, con Derrida a mediación da linguaxe chega a abranguelo todo, xa que o domino fenoménico da subxectividade acaba inzado de marcas lingüísticas. Ao longo deste proceso, calquera posibilidade dun mundo independente do correlato humano-mundo é rexeitada cada vez con máis forza (tal como o simboliza axeitadamente o famoso xesto de Heidegger de riscar a palabra Ser).” [“The Origins of Continental Anti-Realism”, cap. “Towards a Speculative Philosophy”, en The Speculative Turn, páxs. 3-4.]

 Galileo-Fases da lúa

 

Realismo especulativo

Fronte a este pensamento filosófico recluído nos límites do suxeito, o xiro especulativo centra a súa atención nunha concepción nova do materialismo e do realismo, realismo e materialismo que agora xa non están condicionados polo correlato humano-mundo nin polas súas representacións.

“Inspirado pola publicación a comezos de 2006 de Après la finitude, de Quentin Meillassoux, o primeiro acto do Realismo Especulativo organizouse en abril de 2007 no Goldsmiths College de Londres. O grupo inicial incluía a Ray Brassier, Iain Hamilton Grant, Graham Harman e Meillassoux; Alberto Toscano foi o moderador en 2007 e quen reemprazou a Meillassoux no acto seguinte, realizado en Bristol en 2009″. [“Towards a Speculative Philosophy”, en The Speculative Turn, páx. 2].

Foi Ray Brassier quen cuñou o termo “realismo especulativo”; segundo conta Harman, tamén foi idea de Brassier:

“xuntar a nolos dous con Meillassoux e Iain Hamilton Grant para un acto realizado en abril de 2007. Inicialmente foi complicado atopar un termo axeitado para ese grupo. Ao primeiro, eu estaba disposto a aceptar a denominación ‘materialismo especulativo’, termo que Meillassoux escollera para a súa propia filosofía, aínda sendo eu mesmo un anti-materialista. Mais, nalgún momento, meses antes da primeira xuntanza, Brassier propuxo cambialo por ‘realismo especulativo’ e a min encantoume. A el e a Meillassoux, por razóns diferentes, o termo non lles parecía moi afortunado mais eu tíñalle achego.

‘Realismo especulativo’ é un termo abondo amplo. Ser un realista especulativo é opoñerse ao ‘correlacionismo’, tal como denomina Meillassoux o tipo de pensamento (aínda hoxe dominante) que basea toda filosofía na interacción mutua do ser humano e o mundo.” [http://doctorzamalek2.wordpress.com/2010/07/23/brief-srooo-tutorial/]

 

Correlacionismo

Nunha conferencia que pronunciou na Universidade Libre de Berlín o 20 de abril de 2012, Meillassoux parte da clarificación inicial do que cualifica como “as posicións en xogo” no pensamento contemporáneo. O seu obxectivo é fornecer “unha terminoloxía máis clara ca a empregada en Après la finitude“. Así, define correlacionismo como “cada unha das formas de desabsolutización do pensamento que, para obter ese resultado, argumenta sobre a clausura do pensamento en si mesmo e a súa subsecuente incapacidade de acadar un absoluto exterior a el”; tamén define especulativo como “toda filosofía que, pola contra, afirma acadar o antedito absoluto” e materialismo como “todo pensamento que accede a un absoluto que é ao mesmo tempo externo ao pensamento e está desprovisto de toda subxectividade”.

Mais existe outra forma de absoluto, o único que sobrevive á crítica feita polo correlacionismo, trátase do absoluto que consiste non en cuestionar a clausura do pensamento en si mesmo senón en confirmala en nome dese pensamento (ou de certas das súas características) como absoluto”, interpretando a devandita clausura do pensamento sobre si non como síntoma da súa finitude senón como consecuencia da súa necesidade ontolóxica. Este tipo de absolutismo adopta varias formas que levan á absolutización de determinados tipos de subxectividade ou do suxeito como un todo:

“A absolutización da sensación (o hilozoísmo de Maupertius e de Diderot), a absolutización da razón (o idealismo de Hegel), da liberdade (o Schelling de 1809), a da percepción (Bergson e a imaxe en si, no primeiro capítulo de Matière et Mémoire), a da vontade (Schopenhauer), a das vontades en conflito (a vontade de poder de Nietzsche), a do eu no seu estado de xerme inicial (o “eu larval” de Deleuze en Difference et Répetition), etc. Dese xeito, houbo unha proliferación de subxectivacións do real, ás veces en conflito entre si, particulamente entre o polo vitalista (do hilozoísmo a Deleuze vía Nietzsche) e o polo idealista (dominado por Hegel). Mais os devanditos conflitos camuflan un acordo fundamental: que, despois de Berkeley, non ten sentido voltar á realidade totalmente asubxectiva do materialismo epicúreo. De feito, o marxismo, cunha forma dialectizada, intentou manter a antedita concepción non subxectiva da materia mais, ao cabo, iso acabou en nada, agás para o serodio e pouco coñecido esforzo filosófico do Lenin de Materialismo e empiriocriticismo, resultado da filosofía da natureza do último Engels.”

 

Puntualizacións de Harman e Meillassoux

De aí que Graham Harman, fronte a esta acoutación clara do que é o correlacionismo, puntualice: “Cómpre clarexar que os realistas especulativos ¡non están completamente de acordo sobre o que hai de erróneo no correlacionismo! Por exemplo, o que Meillassoux rexeita do correlacionismo é o seu compromiso coa ‘finitude’, a noción de que o coñecemento absoluto de calquera tipo é imposible. Mais non lle preocupa tanto o punto de vista correlacionista segundo o cal ‘non podemos pensar un X externo ao pensamento sen pensar neste último e, polo tanto, non podemos escapar do círculo do pensamento’. (O único que pretende é radicalizar esta categoría para extraer dela o coñecemento absoluto. Meillassoux non é un realista tradicional; o idealismo alemán é o seu verdadeiro fogar, igual que o é para Zizek e, un pouco menos, para Badiou.)” […] En calquera caso, o realismo especulativo sobrevive como un termo que normalmente dá acubillo a moitos tipos diferentes de novos sentires filosóficos realistas que traballan nun idioma xeralmente común mais o grupo inicial dos catro [filósofos] non volverá facer máis xuntanzas. As diverxencias intelectuais son arestora demasiado grandes.” [Os subliñados están no orixinal.]

Pola súa banda, na antes citada conferencia de Berlín, Meillassoux argumenta que “a apelación ‘realismo especulativo’ para designar o movemento (importante de seu) co cal eu acabei asociado non cadra exactamente co meu proxecto […] Así e todo, se ese termo era o único suficientemente atinado para designar o conxunto de proxectos de catro filósofos verdadeiramente anticorrelacionistas é porque, na miña opinión, dous deles son antimaterialistas, é dicir, subxectalistas, nomeadamente Iain Hamilton Grant, que é (deleuzo-)schellingiano, e Graham Harman, que hipostatiza a nosa relación subxectiva coas cousas ao proxectala nas cousas mesmas. Harman, especialmente, desenvolve un subxectalismo moi orixinal e paradoxal, xa que hipostatiza a relación que temos coas cousas pois, segundo el, esta relación cancela decote o contacto que podemos ter con elas. Mais a forma implícita desa cancelación vén dada pola nosa relación coas cousas. Facer da nosa relación subxectiva coas cousas aquilo que anula (completamente) o noso contacto con elas, a relación universal das cousas coas cousas, é o típico xesto subxectalista transformado dun xeito novo e brillante mais que aínda forma parte do que eu chamei a ‘era do correlato’ “.

 

OOO

Esta crítica de Meillassoux poida que responda á considerable influencia que está a acadar a chamada OOO (Object-Oriented Ontology), tendencia filosófica orixinada a partir da obra de Graham Harman e que hoxe en día está moi presente tanto no ámbito académico, sobre todo en Inglaterra e nos EUA, aínda que tamén en Australia, coma na internet a través dunha morea de blogues. Precisamente é na súa bitácora onde Harman relata as orixes desta ontoloxía centrada nos obxectos:

“Object-Oriented Philosophy: este termo cuñeino eu mesmo e data de 1999. […] Ningún dos outros realistas especulativos iniciais fai object-oriented philosophy. De feito, todos son bastante anti-obxecto, cada un ao seu xeito. (Mesmo Grant, cuxa posición está moito máis próxima da miña ca a dos Brassier ou Meillassoux, pensa que o mundo non se constituiría primariamente a partir de entidades individuais. Segundo el, estas xurdirían das obstrucións e retardos dunha máis primaria enerxía global.)

A Object-oriented philosophy pódese considerar como unha subespecie do realismo especulativo (malia que é sete ou oito anos máis vella). Ser un realista especulativo é rexeitar o correlacionismo pola razón que sexa. Para ser un object-oriented philosopher, cómpre manter que as entidades individuais, a diferentes escalas, son a substancia fundamental do cosmos.”

Harman enuncia os dous principios básicos do seu pensamento filosófico situándoos en 1) as entidades individuais a diferentes escalas (non soamente os minúsculos quarks e electróns) como substancia fundamental do cosmos e 2) as devanditas entidades endexamais se deben esgotar nas súas relacións, sexan estas as que sexan, nin tampouco na suma de todas as súas relacións posibles. Os obxectos considéranse á parte das relacións.

No que se refire á denominada Object-Oriented Ontology, o movemento OOO iniciouse en abril de 2010 a partir do termo cuñado o ano anterior polo filósofo Levi Bryant e desenvolve os postulados da Object-oriented Philosophy de Harman.

 

Conclusión

Así e todo, o concepto máis influente no realismo especulativo segue a ser o concepto de correlacionismo elaborado por Meillassoux, malia que, se cadra, a Object-Oriented Philosophy de Harman sexa a tendencia máis popular do pensamento especulativo. Se a obra de Meillassoux ten unha enorme potencialidade crítica, con implicacións ontolóxicas aínda non desenvolvidas completamente, de aí a súa enorme capacidade para desacougar e rachar coa tópica establecida pola filosofía do século XX, tamén para dar un pulo novo ao pensamento racionalista, pola súa banda, a filosofía de Harman ten na súa principal e aparente debilidade —a súa distinción entre obxectos reais e obxectos sensuais— a súa virtude principal. Para Harman, os obxectos reais “clausuran calquera relación”, xa que en todo encontro entre obxectos (quer humanos e animais quer obxectos inanimados), cada obxecto actúa sobre unha versión parcial do outro ou outros obxectos. Por exemplo, no encontro entre un rapaz e a pelota á que lle dá unha patada, o rapaz non ten unha experiencia da pelota na súa totalidade senón soamente da pelota que necesita para bater nela. Segundo Harman, isto é así en calquera encontro entre obxectos, encontros que non teñen que ver con obxectos reais senón só coas súas “caricaturas” parciais; esas formas parciais dos obxectos Harman denomínaas “obxectos sensuais”. Isto quere dicir que os contactos que temos sempre son con obxectos sensuais, os obxectos reais permanecen decote invisibles.

Finalmente, cómpre ter presente que Graham Harman escribiu un libro sobre a filosofía de Quentin Meillassoux. É precisamente ese diálogo entre o materialismo de Meillassoux e o realismo dos obxectos de Harman o que outorga ao xiro especulativo que se está a realizar na filosofía contemporánea a súa forza para pensar o mundo sen depender do dogmatismo das “ideas recibidas”.

 

Bibliografía

Bryant, Levi; Srnicek, Nick e Harman, Graham, “Towards a Speculative Philosophy”, in The Speculative Turn: Continental Materialism and Realism, edición de Levi Bryant, Nick Srnicek e Graham Harman, Melbourne: re.press, 2011.

Harman, Graham, http://doctorzamalek2.wordpress.com/2010/07/23/brief-srooo-tutorial/, consulta do 22 de novembro de 2014.

Meillassoux, Quentin, “Iteratiom Reiteration, Repetition: a Speculative Analysis of the Meaningless Sign”, Berlín: Universidade Libre, 2012.

O espaciamento

By Publicado en Contemplar o mundo,Filosofia,Literatura Etiquetado ,,, Deixar un comentario

Nun artigo anterior, titulado “Mirada e escritura“, partíase dun texto descritivo de Proust para chegar á función háptica, aplicada por Deleuze á lóxica da sensación e, en concreto á arte pictórica. Remataba ese texto cunha referencia a Gérard Genette a propósito da escritura como espaciamento, como lugar onde as relacións baleiras fan xurdir significatividade:

“A situación háptica é, pois, a que favorece a escritura, pois coloca no mesmo plano os elementos da sensación e os do senso ou profundidade, permitindo que a retórica seleccione e dispoña, nese mesmo e único plano, os efectos significativos da linguaxe. Igual ca na función háptica se pode dicir que o pintor pinta cos seus ollos en tanto que toca con eles, tamén se pode dicir que o escritor describe en tanto que toca o mirado coa escritura. Como apuntou Gérard Genette, comentando a Derrida, a lingua é ela mesma ante todo unha escritura, é dicir, un xogo fundado sobre a diferenza pura e o espaciamento, xogo no que é a relación baleira a que significa, non o termo pleno.”

Polo tanto, o baleiro desa relación non pode ser outra cousa, precisamente, ca o espazo. O verbo que une o espazo e o significado é, por outra banda, o verbo dispoñer, asignar a cada cousa un lugar no espazo, distribuír: o verbo grego légein. De aí que o “dicir”, lógos, sexa vencellar as cousas e os lugares; o nome expresa a relación coas cousas e cos lugares, por iso o “dicir” equivale a dispoñer cousas e lugares nunha orde de relación, nun relacionarse. Logo as relacións baleiras han ser o espaciamento da lingua en tanto que posibilidade de distribuír significatividade.

Genette, a través da noción de “figura”, tan cara a este autor, insiste nesa relación entre a literatura (o “dicir”) e o espazo. Precisamente un dos aspectos da “espacialidade literaria” maniféstase no senso estilístico da escritura, no que a retórica denominou as “figuras”, pois, malia a linguaxe estar vencellada ao carácter liñal da palabra, á aparente formación do discurso coma unha cadea de significantes que remite a outra cadea ausente de significados, segundo Genette (Figures II, “La littérature et l’espace”), na linguaxe literaria o espazo semántico que se baleira entre o significante aparente e o significado real abole a linealidade do discurso.

Precisamente é a ese espazo ao que se lle chama figura: “a figura é ao mesmo tempo a forma que colle o espazo e a que se dá a linguaxe, e é o símbolo mesmo da espacialidade da linguaxe literaria na súa relación co senso”.

Stilus en Pompeia

Segundo Genette, cómpre entender “o estilo como a espacialidade semántica do discurso literario”. Por exemplo, se o Código (Penal) enuncia “a todo condenado a morte se lle ha cortar a cabeza”, iso significa, ao mesmo tempo, tanto a pena capital coma a literalidade espectacular da súa propia linguaxe. Mais, para Genette, ese espaciamento da linguaxe confúndese coa dimensión temporal que a simultaneidade indicada por ese “ao mesmo tempo” parece delatar. Isto é, a dimensión sígnica e espacial da escritura (o estilo: a traza da pluma —stilus— no papel) pregaríase sobre a dimensión temporal da súa significatividade.

Así e todo, esa miraxe temporal é doadamente demontable se recorremos á noción de prega, tan cara a Deleuze. O pregamento da escritura sobre si mesma non sería un efecto temporal senón, pola contra, un xogo de desprazamento no espazo: un espaciamento aberto entre o escrito e a escritura como discurso. Botando man doutra metáfora, desta volta ben próxima a Genette, trataríase do efecto producido polo palimpsesto: escribir sobre ou escribir por riba de, mais sempre partindo da imposibilidade de riscar o escrito anteriormente. Logo, entre escritura e escrito, ábrese un espaciamento polo que se filtra —se peneira, se selecciona— a significatividade.

A isto, daquela, haberá que engadir a consideración da linguaxe como un xogo de signos que se concreta nun sistema de relacións diferenciais no que cada elemento se cualifica polo lugar que ocupa no conxunto en función das relacións verticais e horizontais que mantén cos outros elementos, afastados ou próximos. Citemos outra vez a Genette, sempre e cando poidamos eliminar unha das palabras do seu texto: “a espacialidade manifesta da escritura pode ser tomada como símbolo da espacialidade profunda da linguaxe”. Polo tanto, a lingua ou o “dicir” (lógos) é a disposición da significatividade no espazo.

A figura, entón, é tal porque ocupa un espazo xa non na linealidade do texto senón no espaciamento da escritura. Lémbrese que a liña (en grego, grammé) ten unha única dimensión, pois está constituída por unha sucesión de puntos, e a sucesión si que está vencellada coa temporalidade, mentres que o espazo se forma a partir de tres puntos non sucesivos, nos que a temporalidade non incide. Polo tanto, a dimensión gramática da linguaxe é liñal mentres que a dimensión literaria (da letra, logo da escritura) é espaciamento.

Para concluír, cómpre lembrar que a “figura” tamén é un dos elementos fundamentais da función háptica, segundo indica Deleuze no seu libro sobre o pintor Francis Bacon. Alí proponse un plano intermedio ou unha capa subxacente á figura mediante a que se expresa a mirada háptica, ese plano estaría constituído a partir da noción de diagrama, etimoloxicamente “a través ou mediante a liña”. Deleuze estudia a posición do diagrama como elemento subxacente que dispón a ollada sobre a superficie plana e permite adquirir significatividade sen necesidade de recorrer aos a priori da función óptica, tales coma a perspectiva. Daríase entón, postulamos aquí, unha correlación entre a linguaxe literaria —escrita a partir do palimpsesto subxacente e da prega que espacia o seu senso— e a linguaxe háptica —trazada a partir do diagrama que é alicerce da figura.

Deixamos para un artigo posterior unha análise máis pormenorizada do diagrama deleuzián e da súa implicación na percepción háptica da figura no lenzo.