Caleidoscopio dos contos, 5

A pesar de que non é moi coñecido, o escritor e poeta escocés George MacDonald (1824-1905), amigo de Lewis Carroll,  foi un dos grandes autores de contos de fadas. O seu libro The Light Princess and Other Fairy Tales comeza cun magnífico ensaio sobre a “imaxinación fantástica”, o autor reflexiona sobre os contos de fadas:

Si me preguntaran que é un conto de fadas, contestaría: lean “Ondina” [1811, relato de Friederich Heinrich Karl, barón de La Motte Fouqué]: iso é un conto de fadas. Logo lean este e aqueloutro tamén, e entón comprenderán que é. Se insistisen en pedirme unha descripción ou definición do fayrytale, a miña resposta sería que suporía o mesmo esforzo que describir o abstracto rostro do ser humano. Un conto de fadas é sinxelamente un conto de fadas, así como un rostro é un rostro; e de todo os contos de fadas que coñezo, “Ondina” é o máis fermoso.

1

O pintor prerrafaelita Arthur Hughes (1832-1915) foi o ilustrador dos relatos de George MacDonald, autor que consideraba que os contos de fadas non ían dirixidos a un público dunha idade determinada: “Eu non escribo para os nenos, senón para todos aqueles  que son coma nenos, xa teñan cinco, cincuenta  ou setenta e cinco anos”.

Caleidoscopio dos contos, 4

Na época victoriana, en Inglaterra e co cambio de século, xorde unha forma de compoñer os textos distinta. Debido a industrialización e á introdución de novas técnicas na produción, os libros deixan de ser un artigo de luxo. As ilustracións comezan a reproducirse en tricromía.

Os ideais do prerrafaelismo, inspirados nas ideas estéticas de John Ruskin, escritor que tamén influirá poderosamente en Marcel Proust, dan lugar a unha escola artística encabezada por William Morris e Walter Crane, caracterizada por un retorno á natureza e polas súas ideas socialistas.

No mesmo período, cómpre salientar a obra de Richard Doyle (1824-1883), debuxante e acuarelista londiniense, a súa obra mestra é indubidablemente In Fairyland, a series of Pictures from the Elf Worlden, publicado en cor en 1870 polo impresor británico Edmund Evans (1826-1905)A partir das ilustracións deste libro, Andrew Lang escribiu A princesa Ninguén.

Outro dos ilustradores descacados foi  Walter Crane (1845-1915), un dos representantes do movemento Arts&Crafts. Influenciado polos prerrafaelitas e os gravados xaponeses. Entre as súas obras máis importantes atópanse as ilustracións para os contos dos irmáns Grimm (1882).

Shakespeare's Tempest Title pagePrincess Belle-Etoile-Walter Crane

O movemento Arts&Crafts foi derivando pouco a pouco ao modernismo ou Art Nouveau, unha corrente artística que se estableceu en Europa e nos Estados Unidos e que tivo o seu momento de esplendor entre 1892 e 1902. Caracterízase polo emprego de liñas asimétricas baseadas en formas vexetais. Aubrey Beardsley (1872-1898) é uns dos ilustradores máis  destacados do modernismo, coas súas obras inzadas de referencias á arte xaponesa e ao simbolismo.

apel_les_mestres_1apel_les_mestres_3

En Cataluña, o modernismo está representado por Apel·les Mestres (1854-1936), poeta, escritor, músico, humorista gráfico e debuxante. Concibía o libro coma unha obra de arte total, que lle permetía escribir poemas, ilustralos, poñerlles música, coidar a calidade do papel, a cor da cuberta, a distribución da masa impresa no branco da páxina, as filigranas das orlas, o tipo de letra, o deseño da encadernación do libro. Ilustra gran cantidade de libros entre eles cómpre salientar Vobiscum, con ilustracións de espírito medieval propias dos incunables, e Liliana, no que a técnica realista serve para reflectir a fantasía. Por estes dous libros está considerado un precursor dos modernistas e impulsor do deseño editorial.

Apel·les Mestres

Caleidoscopio dos contos, 3

En 1862 o artista frances Gustave Doré, gravador, debuxante e escultor, ilustra para a editorial Hetzel os Contes de Perrault. A publicación inclúe corenta e unha ilustracións minuciosas. Sabedor de que non era preciso aumentar o efecto inquietante do texto, logrou unhas fermosas imaxes cargadas de expresividade; nas que ás veces recorre ao primeiro plano (Carrapuchiña e o lobo na cama, o ogro inclinado sobre as súas fillas).

Gustave Doré (Estrasburgo, 1832-París 1883) publicou a primeira ilustración con 15 anos. En 1862, viaxou co Barón Davillier. Ao ano seguinte, ambos os dous publicaron unha serie de crónicas, nas que tamén se referían a Galicia, que se incluiron na colección Le tour du Monde. Ilustrou, entre outras obras literarias, O corvo de Edgar Allan Poe, Gargantúa e Pantagruel de Françoise Rabelais, A divina comedia de Dante e O Quixote de Cervantes.

O pase de diapositivas require JavaScript.

Caleidoscopio dos contos, 2

Cabinet des fées

Os cento vinte debuxos incluídos nos corenta e un volumes de Cabinet des fées (1785-1789), reunidos polo chevalier Charles-Joseph de Mayer (1751-1825) a partir da recompilación de corenta “contadores de historias” (Perrault, Madame d’Aulnoy e Jean-Jacques Rousseau, entre outros) representan unha evolución no mundo da ilustración. Cada volume vai acompañado de tres gravados realizados por Clément-Pierre Marillier (1740-1808).

Gran de millo

Posteriormente, no periodo do romantismo, o uso da xilografía permitirá xustapoñer texto e imaxe na mesma páxina. Un exemplo disto é a edición de Curmer dos Contes du temps passé (1843) que, aplicando a modalidade do gravado integral en cobre de texto e ilustración, inclúe a imaxe en todas as páxinas, ofrecendo dese xeito dúas lecturas paralelas.

Curmer

Cabinet des fées publícase en Ámsterdam a véspera da Revolución, reunindo os contos do século anterior e seguindo a tendencia das grandes coleccións que aparecen por subscrición durante o século XVIII. Mayer persegue dous obxectivos esenciais: salvagardar os contos que están en perigo de esquecerse e fornecer ás xeracións futuras modelos e fontes de inspiración. A escolma tamén selecciona e xerarquiza, pois deixa de lado os contos libertinos e, entre os autores escollidos, Perrault ocupa o primeiro lugar.

Caleidoscopio dos contos, 1

Puss-in-Boots-1695Antes de que Charles Perrault publicase os seus famosos Contes du temps passé en 1697, o napolitano Giambattista Basile recolleunos da tradición oral. Basile serviu como militar e durante as súas viaxes recolleu historias da tradición popular recompiladas no libro titulado O pentamerón. O conto dos contos, publicado postumamente en dous volumes entre 1634 e 1636. Igual que o Decamerón e As mil e unha noites, o libro emprega unha estructura narrativa que vai encadeando as historias.

En tempos de Perrault, a ilustración limítase a ser o frontispicio xenérico e unha viñeta ao comezo de cada conto. A imaxe non compite co texto nin pretende resumilo senón que encarna ao conto do que é emblema. Co emprego da xilografía a imaxe intercálase no texto, ofrecendo deste xeito unha lectura paralela. Este esquema perdura ata finais do século XVIII.