A escola de Glasgow (Caleidoscopio dos contos, 17)

A finais do século XIX Glasgow, Escocia, gozou de auxe económico debido principalmente á industria téxtil. Para mellorar a manufactura e a calidade dos deseños fundouse a Escola de Arte de Glasgow, que contribuíu ao nacemento do Art Nouveau. Dentro da escola destacou un grupo denominado “The Four”. Integraban este movemento, o arquitecto Rennie Mackintosh, a pintora e deseñadora Margaret Macdonald e a súa irmá Frances e o artista, deseñador e pintor Herbert MacNair. Todos eles conformaron un estilo cunha mestura de influencias da arte e simbolismo celta, do movemento Arts&Crafts, dos pintores realistas franceses e do xaponesismo chegado a europa grazas á exposición universal celebrada en Londres en 1862. Pero a grande achega da Escola de Glasgow foi a incorporación das mulleres ás aulas, primeiro como alumnas e despois como docentes. Nesta escola formáronse algunhas das ilustradoras máis sobranceiras do século XIX das que non é doado atopar datos biográficos.

ALBUM VON BERLIN 1899

Jessie Marion King (1875-1949)

Nada en Bearsden, preto de Glasgow, ingresa na Escola de Glasgow en 1892 coa intención de converterse en profesora de arte.

Como estudante recibiu varios premios, incluíndo a medalla de prata do Concurso Nacional South Kensington en 1898. As súas ilustracións apareceron en libros publicados pola editorial Globus de Berlín entre 1899 e 1902.  Foi membro da Sociedade de Artistas de Glasgow. En 1910 trasládase a París, onde o seu home, E. A. Taylor, conseguira a cátedra de estudos Ernest Percyval Tudor-Hart. En 1911, tamén en París, ambos os dous fundaron a Shearing Atelier School.

Entre os seus traballos máis destacados como ilustradora cómpre citar Os contos de Fadas de Oscar Wilde, The defence of Guenevere, and other poems, de William Morris, escrito en 1858.

Emma Florence Harrison (1877-1955)

Practicamente o único que se sabe desta ilustradora é que, grazas á excepcional calidade do seu traballo, Emma Florence Harrison recibiu importantes encargas da editorial  escocesa, con sede en Glasgow, Blackie&Sons, para ilustrar algúns dos seus libros en edicións especiais. Os debuxos, inspirados na paisaxe inglesa e nas vestimentas medievais, seguen as técnicas prerrafaelitas, aínda que tamén se deixa albiscar a influencia do modernismo na súa obra, principalmente nos traballos realizados con tinta. Nalgunhas das ilustracións obsérvanse certos paralelismos coa obra do pintor prerrafaelita Edward Robert Hugher (1849-1914), sobriño do tamén prerrafaelita Arthur Hughes.

Entre os traballos máis destacadas están Idylls of the King (1911), do poeta Alfred Tennyson, que volve contar a lenda do Rei Artur, Early Poems (1914), de William Morris, Elfing Song (1912), In the Fairy Ring (1908) e The Rhime of A Run.

Traballou para outras editoriais e xornais ata o estoupido da Segunda Guerra Mundial, onde se perde o rastro dos seus traballos. Non hai moito, cando algúns dos valiosísimos arquivos de Blackie&Sons foron recuperados e vendidos en poxa, moitos orixinais de Florence Harrison saíron de novo á luz.

Early poems of William Morris

blue star light fairy child

Caleidoscopio dos contos, 13

Os cambios culturais, o avance da industrialización e os rápidos adiantos na ciencia e na técnica, ademais da invención da fotografía e, como consecuencia, o aumento da perfección na imitación da realidade supuxo, para a sociedade do século XIX, unha gran transformación.

Na Gran Bretaña da época victoriana, eses cambios foron especialmente intensos e modificaron a fasquía dun país que, baseado na agricultura e no artesanato, pasou a estar altamente industrializado. Entre os anos 1815 e 1848, “a mecanización presentou unha faciana distintivamente ambigua aos contemporáneos. Non estaba en absoluto claro se se trataba dun portento da inevitable revolución económica ou simplemente dun curso de desenvolvemento, entre outros varios que se podían aceptar ou rexeitar, en todo ou en parte, segundo os obxectivos e prioridades da nación” (vid. Maxine Berg, The Machinery Question and the Making of Political Economy).

Ao comparar as teorías do desenvolvemento económico coas figuras do censo que indicaban que en 1850 a agricultura e o servizo doméstico eran, con moito, as ocupacións máis importantes, Berg demostra que, ata daquela, a xente non entendía a historia en termos de operacións dunha economía que se diferenciase tanto da teoloxía coma das relacións de parentesco, ambas as dúas características do Antigo Réxime. En conclusión, a revolución industrial non soamente foi unha cuestión de diñeiro e bens senón tamén o triunfo dunha nova forma de representación que outorgaba autonomía ao mercado e daba prioridade ás súas operacións en calquera clase de representación e explicación do cambio histórico.

Non é casual, entón, que tamén os artistas, a carón de artesáns coma os do ramo téxtil, intentasen resistir perante ese novo tipo de representación, malia que todos os intentos de resistencia á mecanización acabasen por reforzar a posición dos industrialistas. De feito, en 1851, Gran Bretaña inaugura a primeira Gran Exposición Universal, construíndose en Hyde Park un gran pavillón, The Crystal Palace, símbolo da modernidade.

Na segunda metade do século XIX, parte desa resistencia ao industrialismo artellouse en Inglaterra arredor do movemento Arts and Crafts, que significou un aumento da valoración das artes decorativas en toda Europa. Fundado por William Morris en 1861, este movemento artístico tiña como obxectivo a recuperación do artesanato como protesta contra unha concepción das artes como “un asunto mercantil, controlado polos vendedores e os publicistas e á mercé das modas pasaxeiras”.

Oberon,_Titania_and_Puck_with_Fairies_Dancing._William_Blake._c.1786

Neste longo período histórico coexistiron en Inglaterra unha grande variedade de correntes artísticas que tiñan un punto en común: a procura da beleza, como algo inapreixable, fronte ao predominio da produción técnica no mundo moderno. Entre estes movementos artísticos inclúese a denominada “The Fairy School”.

Os antecedentes da pintura de fadas cómpre buscalos nas influencias literarias e teatrais do Romantismo. Durante o século XVIII, moitos pintores ingleses se lamentaban de que era aos artistas estranxeiros aos que se lles facía a meirande parte das encargas. O impresor John Boydell (1719-1804), nomeado Lord Mayor de Londres, decidiu encargar aos pintores ingleses máis sobranceiros do momento unha serie de cadros baseados nas obras de William Shakespeare, amosando o resultado nunha galería edificada adrede para tal propósito. Entre os artistas que contribuíron coa súa obra encontrábanse Henry Fuseli e Joshua Reynolds, que escolleron temas feéricos pintados a partir do Soño dunha noite de San Xoán.

Desde ese momento, o mundo das fadas non deixou de ser un tema que axudaba aos artistas a introducirse en áreas nas que certo espírito de rebelión e o cultivo da subxectividade atopaban novas respostas. Unha vía de escape á crecente dominación da produción e da reprodución industrial da arte.

Aínda que os precursores do xénero foron o escritor e pintor suízo Henry Fuseli (1741-1825) e o poeta, pintor e gravador inglés William Blake (1757-1827), os artistas máis vencellados á pintura de fadas foron Richard Dadd (1817-1886), o escocés Sir Joseph Nöel Paton (1821-1901), John Anster Fitzgerald (1832-1902), alcumado polos seus amigos Fairy Fitzgerald pola súa numerosa obra dedicada ás fadas, e John Atkinson Grimshaw (1836-1893), destacado pintor urbano que sucumbiu tamén ao mundo das fadas.

Nos lindes da exterioridade do pensamento, como expresión dun extraterritorial aínda non colonizado pola produción técnica, a pintura de fadas contribuíu —igual ca a literatura feérica escrita por mulleres (vid.As primeiras autoras“)— á ampliación da retórica do racional e ao cuestionamento dunha razón instrumental dominada polo dogmatismo científico e pola súa aplicación técnica, ao tempo que significaba a entrada nos repertorios artísticos, ata daquela dominados polo clasicismo, dos temas procedentes da cultura oral.

Caleidoscopio dos contos, 4

Na época victoriana, en Inglaterra e co cambio de século, xorde unha forma de compoñer os textos distinta. Debido a industrialización e á introdución de novas técnicas na produción, os libros deixan de ser un artigo de luxo. As ilustracións comezan a reproducirse en tricromía.

Os ideais do prerrafaelismo, inspirados nas ideas estéticas de John Ruskin, escritor que tamén influirá poderosamente en Marcel Proust, dan lugar a unha escola artística encabezada por William Morris e Walter Crane, caracterizada por un retorno á natureza e polas súas ideas socialistas.

No mesmo período, cómpre salientar a obra de Richard Doyle (1824-1883), debuxante e acuarelista londiniense, a súa obra mestra é indubidablemente In Fairyland, a series of Pictures from the Elf Worlden, publicado en cor en 1870 polo impresor británico Edmund Evans (1826-1905)A partir das ilustracións deste libro, Andrew Lang escribiu A princesa Ninguén.

Outro dos ilustradores descacados foi  Walter Crane (1845-1915), un dos representantes do movemento Arts&Crafts. Influenciado polos prerrafaelitas e os gravados xaponeses. Entre as súas obras máis importantes atópanse as ilustracións para os contos dos irmáns Grimm (1882).

Shakespeare's Tempest Title pagePrincess Belle-Etoile-Walter Crane

O movemento Arts&Crafts foi derivando pouco a pouco ao modernismo ou Art Nouveau, unha corrente artística que se estableceu en Europa e nos Estados Unidos e que tivo o seu momento de esplendor entre 1892 e 1902. Caracterízase polo emprego de liñas asimétricas baseadas en formas vexetais. Aubrey Beardsley (1872-1898) é uns dos ilustradores máis  destacados do modernismo, coas súas obras inzadas de referencias á arte xaponesa e ao simbolismo.

apel_les_mestres_1apel_les_mestres_3

En Cataluña, o modernismo está representado por Apel·les Mestres (1854-1936), poeta, escritor, músico, humorista gráfico e debuxante. Concibía o libro coma unha obra de arte total, que lle permetía escribir poemas, ilustralos, poñerlles música, coidar a calidade do papel, a cor da cuberta, a distribución da masa impresa no branco da páxina, as filigranas das orlas, o tipo de letra, o deseño da encadernación do libro. Ilustra gran cantidade de libros entre eles cómpre salientar Vobiscum, con ilustracións de espírito medieval propias dos incunables, e Liliana, no que a técnica realista serve para reflectir a fantasía. Por estes dous libros está considerado un precursor dos modernistas e impulsor do deseño editorial.

Apel·les Mestres